ESKİ ÇAĞLARDA TÜRKİYE VE ÇEVRESİ



ANADOLU:Küçük Asya. İlk çağlardan itibaren Anadolu’ya (güneşin doğduğu yer) anlamına gelen Anatolia denirdi. Eski çağlardan beri birçok kavim Anadolu’ya göç ederek yerleşmiş veya işgal etmişlerdir. Bunlar: Hititler, Firikler,İyonlar,Urartular; Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar.



Türkiye’nin Tarih Öncesi Devirleri:



*Anadolu’da tarih öncesi (Prehistorik) devirleri üçe ayrılır :

Taş devri-Kalkolitik Devir (Taş-Bakır geçiş devri) - Maden (Tunç) Devri



TAŞ DEVRİ: Üçe ayrılır:

Kaba Taş àEski Taş (paleolotik) àMÖ 600 bin- 10 bin

Yontma Taşà Orta Taş (mezolotik)àMÖ 10 bin-8 bin

Cilalı Taş à Yeni Taş (neolotik) àMÖ 8 bin- 5500



KALKOLİTİK DEVİRàMÖ 5500-2500



MADEN DEVRİ (2500-1200)

BakıràMÖ 2500-2000

TunçàMÖ 2000-1500

BakıràMÖ 1500-1200





TAŞ DEVRİ

*Kaba taş-eski taş(Paleolotik)-(MÖ 600.000-10.000): Henüz alet yok. Sivri cisim ve taşlarla savunma yaparlar. Toplayıcılık,avcılık ve bitki kökleri ile beslenme.

*Yontma taş- orta taş(mezolotik)-(MÖ10.000-8000): Göçebe hayat. Taşlar

yontulmuştur. Soğuklardan dolayı mağaralara ve ağaç kovuklarına sığınmışlardır. Mağaralara hayvan resimleri çizmişlerdir. Üretim ekonomisine geçildi. Dönemin sonlarına doğru ateş bulundu. Madenler eritilmeye başlandı.

*Cilalı taş-yeni taş(Neolitik)-(MÖ 8000-5500): Buzullar erimeye başladı. Tarım ile birlikte yerleşik hayata geçildi. Kamıştan kulübeler,taş ve kerpiçten evler, toprak ve kilden kaplar yapılmıştır. Hayvanlar evcilleştirildi. İlk yerleşim merkezleri olan köyler kuruldu.





*KALKOLİTİK DEVİR: Dini inanışlar gelişti. Tanrılar edinmeye başladılar. Madenler eritilerek kullanılmaya başlandı.





TÜRKİYENİN TARİH ÖNCESİ DEVİRLERİNİ AYDINLATAN MERKEZLER:



*KABA TAŞ- Antalya çevresinde Karain ,Beldibi , Belbaşı, mağaraları. Adıyaman palanlı mağarasıdır.



*YOTMA TAŞ-Antalya çevresinde Beldibi, Göller bölgesinde Baradız ,Ankara çevresinde Macunçay ,Samsun yakınlarında Tekkeköy.



*CİLALI TAŞ-Diyarbakır Çayönü Gaziantep Sakçagözü Konya Çatalhöyük ilk yerleşim şehridir.



*KALKOLİTİK DEVİR:Çanakkale Truva, Denizli Beycesultan,Burdur Hacılar,Yozgat Alişar Çorum Alacahöyük,Van Tilkitepe.



*TURUVA’DA-Altın ve gümüşten süs eşyaları.



ALACAHÖYÜKTE-On üç Prens mezarları, heykeller bulunmaktadır.



*Anadolu’da tarihi devirler MÖ:2000-1800 yılında başlamıştır. İlk yazıyı Asur’lu tüccarlar getirmişlerdir. Kayseri Kültepe’de Karun denilen Asur’lu tüccarlara ait Pazar yeri bulunmuştur. Karum’da bulunan bu yazılar ticari ve hukuki tabletlerdir.



HİTİTLER-(MÖ 2000-MÖ 6’ yy)

*Hattiler MÖ 3.binde Anadolu’da parlak bir kültür kurmuşlardır. Hattilerden sonra Hititler Anadolu’ya eğemen olmuşlardır. Muhtemelen Kafkas’lar üzerinde Anadolu’ya gelmişlerdir. Hititlerin kurucusu Hattuşili’dir (Labarna)

-Feodal Devlettir (ülke prensler tarafından yönetilirdi)

MÖ 2. Binde MÖ 7 yy.;la kadar varlığını sürdürmüştür.

3 Bölümde incelenir.

Eski devlet ( MÖ 1800-1400)

-19 kral başa geçmiştir. Başkent HATTUŞAŞ’tır.

*Bu dönemde Kargamış ve Urfa Hitit topraklarına katıldı. Babil ele geçirilerek Mezopotamya uygarlığından etkilenildi.

Yeni devlet (MÖ 1400-1200)

-Anadolu’daki krallıklar ele geçirildi.

*Kuzey Suriye hakimiyeti için Mısırlılarla savaşıldı (1296-1280). Savaşın sonunda Kadeş antlaşması imzalandı. Ege göçleri sonunda yıkıldı

Geç Hitit şehir devletleri(1200-700)

*Bu devletler Asurlulara bağlandı. Daha sonra da Pers hakimiyetine girdi.

-Bu devletler hakkında ayrıntılı bilgi yoktur.



FRİGYALILAR

*Frigya: Batı Anadolu’nun geniş bir kısmının MÖ 1000 yıllarındaki adıdır. Boğazlar yoluyla Anadolu’ya geldiler. MÖ 750 yılından sonra devlet kurdular.

* Kurucusu:Gordios, başkent ise Gordion’dur..

-Kral Milas döneminde Orta ve Güney Doğu Anadoluya egemen oldular.

-Kimer’ler bu uygarlığa son vermişlerdir.

-MÖ 600 lerde Lidyalıların egemenliğine girdiler.

-Başta kral bulunurdu. Çok tanrılı dinleri vardı. Tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynaklarıydı. Fenike alfabesini kullanmışlardır. Ticaret kervanlarından vergi alınırdı. Sabanı kırana ölüm cezası vermişlerdir. Dokumacılık halı kilim üretimi (tapates) ilerdeydi. At ve katırları ünlüydü.

-İlk hayvan öykülerini (fabl) meydana getirenlerin Friğyalılar olduğu sanılmaktadır.



LİDYALILAR

*Lidya: Bugünkü Gediz ve K. Menderes nehirleri arasındaki bölgenin ilkçağdaki adıdır.

-Giges zamanında devlet kurdular.

-Başkent Efes yakınlarındaki Sard’dir.

-Sınırlar doğuda Kızılırmağ’a kadar genişledi.

-Persler MÖ 546 yılında bu devlete son verdiler.

-Bilinen ilk madeni para Lidyalılar tarafından kullanılmıştır.

-Altın ve mücevher işlemeciliği,dokumacılık ile uğraşmışlardır. Kral yolunu (Ninova, Sart, Efes arasında) açarak yol güvenliğini sağlamışlardır. Mısır, İskit,Asur,Yunan Şehir devletleriyle ticaret yapmışlardır.Tüccarların malları devlet güvencesine alınmıştır.

-Çok tanrı dinleri vardır.

-Fenike alfabesini kullanmışlardır.





İYONYALILAR

-İyonlar İzmir ile Büyük Menderes nehirleri arasında kalan bölgenin adıdır.

-MÖ 12’ yy. Yunanistan’dan göç eden Akalar’ın bir kısmı Batı Anadolu’da İyon şehir devletini kurarak bir ticaret ve sanat merkezi haline getirdiler. Bunların en önemlileri Millet, Efes ve İzmir’dir.

-Akdenizde ve Karadenizde (Giresun ve Trabzon) koloniler kurarak bu günkü yerleşim merkezlerinin temelini attılar.

-MÖ 7.yy’da Lidya’nın egemenliğine giren İyonya daha sonra Pers imparatorluğuna bağlandı.

*İyonya Şehir Devletlerini önce krallar, MÖ 500’den itibaren asillerin kurmuş olduğu OLİGARŞİLER (İktidarın bir grubun veya bir ailenin ya da bir sınıfın elinde bulunması), sonradan da demokratik hükümetler yönetmiştir.





-Fenike alfabesini kullanmışlardır. Yunanistan’a etki etmişlerdir. Pisagor dünyanın yuvarlaklığını keşfetmiştir. Tales,güneş tutulmasını hesaplamış ve dünyanın ana maddesinin su olduğunu ileri sürmüştür.

-Aksimenes, her şeyin havadan meydana geldiğini söylemiştir.



URARTULAR

-Hazar denizi, Malatya,Erzurum ve Musul ve Halep arasında oturan Huriler tarafından Van (Tuşba) merkez olarak kurulmuştur. (Kurucusu Sardun’dur).

-MÖ 9.yy kuruldu. Asur ve Kimmerler savaştı.

200 yıl kadar Doğu Anadoluya hakim oldular.

-Kimmer ve Saka saldırılarıyla sarsıldılar.

-MÖ 600’lerde Medlerin Anadoluya saldırmasıyla devlet yıkıldı.

-Çok tanrılı dinleri vardı. Sanat geliştirildi. Asur çivi yazısını kullanmışlardır. Maden ve maden işlemeciliği geliştirilmiştir. Ahirete, öldükten sonra dirilmeye inanıyorlardı.





Anadolu Uygarlıklarında Kültür ve Medeniyet

Devlet Yönetimi :Hititlerde:

-Başta kral bulunurdu (-Baş yargıç -Baş Rahip -Baş Komutandı)

-Pankuş (Hititlerde Meclis)-(Parlâmento)

-Tavanana (Hititlerde kraliçe)



Memleket Yönetimi:

*Kralın yanında memurlar sınıfı ile asillerden oluşan meclisler vardı.

*İlleri yönetmekle valiler (prensler) görevlendiriliyordu.

*Hititlere bağlı devletler üç gruba ayrılırdı:

-Müttefik devlet

-Tabii devlet

-Vassal (bağlı) devlet



Sosyal Sınıflar:

*Sosyal sınıflar ülke genelinde soylular, rahipler, hürler, namralar (hür-köle arası sınıf) ve kölelerden oluşurdu.

*Soylular çok geniş imtiyazlara sahipti. En yüksek makamlara getirilir ve en geniş topraklara sahip olurlardı.

-Şehirlerde halk hürlerden (asiller, rahipler, askerler, memurlar, tüccarlar ve köylüler ) ve kölelerden oluşurdu.

*Anadolu’da yaşayan toplumlar fazla dindar olmadıkları için, Rahipler, Mısırdaki gibi nüfuz kazanamamışlardır.



*Köleler: -Savaş esirlerinden oluşurdu.

-Tarım işlerinde çalışırlardı.



-Bedel ödeyerek hürler sınıfına geçebilirlerdi.

-Belli ölçüde mal-mülk sahibi olabilirlerdi.

*Yarı insan kabul edildiklerinden cezalar hürlere oranla yarı yarıya uygulanırdı.



ORDU

-Eli silah tutan herkes silah altına alınırdı.

-Kralın, prenslerin ve valilerin özel orduları vardı.

-Gerekirse ücretli askerler de orduya alınırdı.

-Ordu yaya ve arabalardan oluşurdu.



HUKUK

-Hititlerde adaletin sembolü güneştir.

-İlk kanun koyucu devletlerden biridir.

-Aile hukuku (miras) düzenlenmiştir (medeni ilk yasa).

-Hititlerde mülkiyet hakkı ve kölenin modern hukuku vardı.

-Kanunlar insancıldır. Tazminat cezaları ağırlıktadır (bu konuda Sümerlerden etkilenilmiştir).

-En ağır cezalar Krala ve devlete başkaldırmaktır. (cezası ölümdür).



EKONOMİK HAYAT

-Topraklar kralın malı sayılır ve kral adına ekilirdi. Buna karşılık özel mülkiyete de izin verilmiştir.

-Tarım, hayvancılık, madencilik, dokumacılık ve ticaret başlıca geçim kaynağıydı.

*Ticari hayat gelişmişti. Anadolu, Kuzey Suriye ve Mezopotamya arasında ticaret gelişmişti.

YAZI,DİL VE EDEBİYAT

*Hitit ve Urartular, Asur çivi yazısını; Frig, Lidya ve İyonlar, Fenike alfabesini kullanmışlardır.

*Hititler edebiyatın çeşitli dallarında eserler vermişlerdir. Bunların başında tanrılarına hesap verdikleri anallar ile destanlar gelir.

-Mezopotamya’dan etkilenilerek destanlar ve masallar kaleme almışlardır Bu destanların başında Kumarbi Destanı gelir. Gılgamış Destanı Hititçe’ye çevrildi. Hititlerin Kumarbi Destanı Yunanlıları etkilemiştir (Yunan şairi Hesidos’un Teogonya destanına ilham vermiştir)

-Çivi yazısını Asurlular dan alarak kullanmışlardır.

-Çivi yazısının yanında geliştirdikler kendi Hiyeroglif yazısını da kullanmışlardır.

DİN

-Hititler başta olmak üzere Anadoludaki tüm uygarlıkların binlerce tanrısı vardı (en ünlü tanrıları fırtınalar tanrısı Teşup ile karısı Hera idi).

-Lidyalılar, Kibele, Artemis, Zeus ve Apollu gibi Yunan tanrılarına tapmışlardır. Anadolu uygarlıkları, tanrılara kurban keserek, yiyecek ve içecek sunarak taparlardı.

Hititlerin ve iyonların ahiret inancı zayıftı. Urartular, ahirete inandıklarından mezarlarını oda ve ev şeklinde yaparak, içlerine eşyalar koymuşlardır.





BİLİM

*Anadolu’da gelişen bilim, kendisinden önceki Mezopotamya ve Mısır uygarlıkların

yanında Hititlerde Tarihçilik çok ileri bir seviyedeydi.

-Anadolu’da bilim, İyonya da ileri bir seviyedeydi. İyonya’nın zenginliği, coğrafi durumu ve dış dünyayı tanımaları ve kısmen özgür şehir yönetimleri bilim ve kültür hayatını geliştirmiştir.

-Yunanistan’a tesir eden iyon kültürü, Avrupa kültürünün temelini oluşturmuştur.

-Özgür düşünce felsefenin doğmasına neden olmuştur.

-Pisagor, matematik ve geometriye bilimsellik kazandırmıştır.



MİMARİ

-Evler, saraylar ve tapınaklar yapmışlardır (dini mimari gelişti)

-Hititlerin İveriz Kabartmaları ünlüdür (taş işçiliği)

-Kral Midas’ın mezarı Frigler in en ünlü mimari eserlerdir.

-Heykeltıraşlıkta ileri giderek Tanrı heykelleri ve Kabartmalar yapmışlardır.

-Taştan ve tunçtan heykeller (sfenks: insan başlı aslan) yapmışlardır.





MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI

-Sümerler: MÖ 4000-2350à Akad ve Elamlılar son vermişlerdir.

-Akadlar: MÖ 2350-2150à Gutti’ler son vermiştir.

-Asurlular: MÖ 2000-609 à Medler ve Babiller son vermiştir.

-Babiller: MÖ 1900-539 àHititler ve Persler son verdi.

-Elamlılar

-Kaldeliler



MEZOPOTAMYA

-Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki toprakların ilk çağlardaki adıdır.

-Mezopotamya’nın kuzeyinde Anadolu, doğusunda İran yaylaları, batısında Suriye çölleri, güneyinde Basra körfezi ile Arabistan çölleri yer alır.

-Mezopotamya, Yukarı (Toroslardan Bağdat’a kadar) ve aşağı (Bağdat’tan Basra Körfezine kadar) olmak üzere iki bölümden oluşur.

-Mezopotamya’da taş bulunmadığından binalar kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Bunlar da fazla dayanıklı olmamıştır.

-Halkın zenginleşmesi sonucu özel mülkiyet gelişmiştir.

-Sümer ülkesine Sümerler KENGİ derlerdi.



SÜMERLER

-MÖ 4000 yıllarında doğudan (Ön Asya’dan) Aşağı Mezopotamya’ya gelerek yerleşmişlerdir.

-Sümer (Sinear), Kengi gibi adlarla anılan bu topraklara yerleşen Sümerler şehir devletleri kurmuşlardır.

-En önemli şehir devletleri: Ur,Uruk, Lagaş, Eridu, Kiş, Nippur gibi yerleşim merkezleridir.

-Bataklıklar kurutularak oluşturulan şehirler, şehir ilahı adına yapılan tapınakların (ziggurat) etrafında evlerin kümelenmesiyle oluşurdu.

-Şehirlerin başında Ensi veya Patesi adı verilen rahip-krallar bulunurdu.

-Sümer kralları daha sonra Lugal unvanını kullandılar (Ensi unvanını ise Lugal’a bağlı küçük krallar taşımaya başladı).

-Bu şehir site devletleri sürekli birbirleriyle savaş halindedir.

-Sümer ülkesine tek başına hakim olan krala ise Lugal Kalama denirdi.



ORDU:

-Eli silah tutan her erkek askerdi ve savaşlara katılmak zorundaydı.

-Ordu yaya ve arabalılardan oluşurdu.

-Erlereà Erin, komutanlaraà Ukus denirdi.

-Mezopotamya’da Babillere kadar düzenli orduya rastlanmaz.

DİL

-Bilinen ilk yazıyı Sümerler kullanmışlardır.

-Sümerlerin dili Asya kökenlidir ve Türkçe’ye benzer.

Sümerler çivi yazısını icat ederek kullanmışlardır.

-Sümerlerde tapınaklar birer okuldu ve rahipler öğrencilere ders verirdi.

-Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanı Sümerler edebiyatının en güzel örnekleridir.





HUKUK

-Dünyanın ilk yazılı kanunu MÖ 2375 yılında başa geçen Sümer Lağaş Kralı Urukagina tarafından yapılmıştır. Bu kanunlar ile özel mülkiyet ve aile hukuku düzenlenmiş, kimsesizler ve güçsüzler korunmuştur.

- Lagaş Kralı Urukagina, rahiplerin artan baskısını kırmak, ticaret,evlenme ,boşanma ve miras ile özel mülkiyet gibi konularda adaleti sağlamaya yönelik kanunlar yapmıştır.

-Sümer kanunlarında para cezası ağırlıktadır. Ölüm cezaları azdır.(kanunları) yapan diğer krallar Gudean,Urnamu Şulgel,Nema cezaları azdır.

-Sümerlerin bu kanunları Önasya ve Yunanistan’ı etkilemiş ve hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmiştir.



DİN

-Sümerlerde dini inanış çok tanrılı bir inanıştır. Her de ayrıca kendine ait bir ilahı vardır. Ülke genelindeki en büyük ilah ise gök ilahı Anu yer ilahı Enlil ve su ilahı Enki’dir.

-Sümerler Ahiret hayatına inanmazlardı.

-Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Aynı zamanda okul ve rasathane olarak kullanılırdı (Soğuk hava deposu).



SOSYAL HAYAT

-Sosyal hayat baba hakimiyetine dayanırdı. Erkek birden fazla kadınla evlenebilirdi.

-Halk hürler, yarı hürler (korunanlar), ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu.

-Hürler bütün haklara sahip kimselerden oluşuyordu (rahipler,asiller, memurlar, askerler ve tüccarlar).

Mezopotamya’da, Anadolu’dakinin aksine kölelerin hiçbir hakkı yoktu. Köle gibi alınıp satılırlardı.

EKONOMİ

-Ekonominin temeli tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu.

-Toprak, tanrıların malı sayılıyor ve rahiplerin gözetiminde işletiliyordu (Urukagina reformuyla özel mülkiyet başlamıştır.)

-Mezopotamya’da dokumacılık ileriydi, yün ve keten dokumacılığı renkli olarak dokunur ve ihraç edilirdi

-Tekerleği icad eden Sümerler bunu ticarette ve savaşlarda kullanmışlardır.

-İlk defa borç senetlerini de Sümerler kullanmışlardır(ticarette).

-Ticarette takas ve para birimi olarak da gümüş külçelerini kullanmışlardır.



BİLİM

-Burçları bulmuşlardır. Yılı 30 günlük 12 aya bölmüşlerdir (gece-gündüzü 12’şer saat hesaplamışlardır.)

-Ay ve güneş tutulmalarını hesaplamış, ay yılına göre takvimi kullanmışlardır.

-Çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır.

-Yüzey ve hacim ölçülerini, daireyi 360 dereceye bölmesini biliyorlardı.

-Sümerler sayıları 2. ve 3. Dereceden denklemleri biliyorlardı.



MİMARİ

-Sütün, kubbe ve kemer usulünü Sümerler bulmuşlardır.

-

-Sümerler süs eşyaları,kabartmalar,hayvan ve bitki resimleri yapmışlardır.

-Uruk şehrinde bulunan tapınak en ünlü mimari eserlerdir.

-Zafer Anıtı “Akbabalar Sütunu”(Lağaş sitesinin başarısı)



AKADLAR (MÖ 2350- 2150)



-Samiler tarafından Orta Mezopotamya’da Kral Sargon tarafından Agade merkez olmak üzere kurulmuştur.

-Sümerler son veren akadlar merkezi ilk devleti kurdular.

-Dicle ile Fıratı birbirine bağlayan ilk kanalı açtılar.

-Kral Sargon zamanında Elam, Suriye, Lübnan ve Toroslar'a kadar topraklarını genişlettiler. (Dünya imparatorluğu deyiminin çıkmasına neden oldular)

-MÖ 2150 yılında Zağanos dağlarından gelen Guttiler Akadlar'a son verdiler.

-Akad'larda Kralaà İlahi dünya hakimi veya Akadlı Tanrı denirdi.

-Dinleri çok tanrılıydı.

-



BABİLLER (MÖ 1900-1531 / 625-539)

-MÖ 2 bin yılında Arabistan Mezopotamya’ya doğru yeni göçler başladı.

-Göç eden bu Sami kavimleri Sümer-Akad kültürünün benimsediler.

-Bu dönemde Sümer şehirlerine yeni Babil şehirleri güçlenmeye başladı

-Babil Devletine Hititler son verdiler.(MÖ 1531)

-Asurların zayıflaması üzerine Medlerle birleşen Babiller tekrar bağımsızlıklarını kazandılar.(MÖ 625)

-Ancak bu dönemde Kaldeliler üstünlük sağladıklarından bu döneme Kaldeliler de denir.

-Persler MÖ 539 da bu devlete son verdiler.

-Hammurabi yaptığı kanunlarla “Tanrı Kral” yerine “Hayırsever Kral” kavramını getirdi.(Adaletin Çobanı ,Kavimler Çobanı) Hukuk devleti anlayışını ilk defa tarihe getirmişlerdir.

-Hammurabi kanunları Sümer kanunlarına göre biraz daha serttir. Ancak toplumun bütün kesimlerinin hakları teminat altına alınmıştır. (Medeni,ceza,ticaret,miras)

-Kral Nebukadnezar zamanında Kudüs alınarak MÖ 586 Yahudiler Babil’e getirmişlerdir.

-Babil’in asma bahçeleri ve Babil kuleleri.





ASURLULAR (MÖ 2000-609)

-Orta Mezopotamya’da Arabistan’dan gelen Samilerle Sümerler’in karışımıyla Asurlular meydana geldi.

-MÖ 2000 yılında kurulan ve Asur merkezi olan bu devlet Anadoluya kadar ticari

faliyetlerini geliştirerek ticaret kolonuleri kurdu.

-Suriye’ye de hakim olan Asurlular, Hammurabi zamanında Babillerin egemenliği altına girdiler.

-Tekrar bağımsızlığını elde eden Asurlular Arami göçleri ile sarsıldılar.

-Tekrar toparlanan Asurlular ninova şehrini kurdular.

-Mısır alınmış Elamlılar devletine son vermişlerdir.

-Medler ve Babiller (Kaldeliler) birleşerek Asurluları yıktılar.



DEVLET TEŞKİLATI

-Başta mutlak yetkililer donatılmış acımasız krallar bulunurdu.(Bunlar kendilerini “Dünya hakimi sayarlardı”.)

-Saraydan sora ordu gelirdi. Devletin temeli orduya dayanırdı.



-Asur kanunları daha sertti.

-Asur kralı Asur Banipal Ninova kütüphanesini kurdu.

-Asurlular da dış ülkelerde ticaret kolonileri kuruluyordu.

-Mallar arabalarla ve gemilerle taşınıyordu.

-Mezopotamya’da dışarıya tahıl,hurma,yün,süs eşyaları satıyor dışardan ise kereste,fildişi,maden alınıyordu.

-Sanayi olarak madencilik,dokumacılık ve gemicilik başta geliyordu.

-Ticarette takas ve külçelerle gümüş para olarak kullanılıyordu.





ELAMLILAR

-Güneydoğu Mezopotamya’da yaşamışlardır. Başkentleri Sus, tarım ve hayvancılıkla meşhurdur. Genellikle Sümerlerin himayesinde yaşamışlardır.





AKDENİZ UYGARLIKLARI

MISIR

-Bir Afrika ülkesidir.

-İlk yerleşim tarihi MÖ 4 bin yıllarına kadar çıkmaktadır.

-Mısır tarihi üç bölümde incelenir: Eski, Orta ve Yeni Mısır.

-Mısır tarihinde 30 sülale egemen olmuştur.

-Mısır medeniyeti, etrafının deniz ve çöllerle çevrili olmasından dolayı işgaller kısa süreli olmuş ve dışarıdan fazla etkilenmemiştir. Ancak başka medeniyetleri etkilemiştir.

-Ege göçleri Mısır İmparatorluğunu zayıflattı.

-Mısır, sırasıyla Hiksoslar, Habeşliler, Asurlular, Persler, Büyük İskender ve Romalılar tarafından işgal edildi.



*Kültür ve Uygarlık:-Mısır Krallarına Firavun denirdi ve insan şeklinde bir ilah kabul edilirdi.

-Devlet idaresinde maaşlı memurlar bulunurdu.

-Ülke Nom adı verilen illere ayrılmıştı. Başında “Anez” adı verilen valiler bulunurdu.





*Din:-Mısırda çok tanrılı bir dini inanış vardı. Tanrılar tabiat ile ilgiliydi (gök, su, toprak, insan vs.)

-En önemli tanrıları güneşi simgeleyen Amon-ra, Nil ve iyilik tanrısı Öziris (ölüler tanrısı), analık ve bereket tanrısı İsis, kuraklık ve kötülük tanrısı Set, (vs).

-Mısır tarihinin ilk dönemlerinde Horus adı verilen bir tanrıya inanılırdı.

-Bu dönemde ilk krallık ortaya çıkmıştır.

-Hiyeroglif yazısı bu dönemde bulunmuştur.

-Öldükten sonraki hayata inanılırdı.



*Ordu: Devamlı ordu vardı ve ihtiyaç halinde halk da silah altına alınırdı.

*Yazı: MÖ 4 bin yıllarında Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.

-Papirüs kağıdı kullanılmıştır.



*Bilim:-Matematik ve tıpta çok ileri gidildi.

-Geometri sınır tespitinden dolayı; tıp ölülerin mumyalanmasından dolayı, iç organların tanınmasıyla gelişmiştir.

-Pi sayısını bulmuşlardır.

-

*Sanat:

Mısır piramitleri ünlüdür.



FENİKE

-Samiler ile deniz kavimlerinin karışması sonucu MÖ XII. Yy.da tarih sahnesine çıkmışlardır.

-Lübnan dağları ile Asi ırmağı arasında güçlenen Fenikeliler, Akdenizde (Suriye, Rodos, Malta, Sicilya, Kuzey Afrika) koloniler kurarak ticaret yapmışlardır. İngiltere’ye kadar uzanmışlardır.

-En önemli kolonileri 814 yılında kurulan Kartaca’dır.

-Ticari hayattaki başarıyı siyasi ve askeri alanda gösterememişlerdir.

-MÖ 868 yılında Asurluların, 573 yılında Babillerin egemenliğine girmişlerdir. Ancak ticari alanda varlıklarını sürdürmüşlerdir.

-Kuzey Afrika’daki Kartaca, Roma ile savaşlara devam etmiştir (MÖ 146 yılında yıkılmıştır.)



*Hiyeroglif ve çivi yazısını bilen Fenikeliler, bunu geliştirerek 22 sessiz harften oluşan alfabeyi buldular.

-Bu alfabe İbrani, Arami, Arap ve Yunanlılara geçerek gelişmiştir.

*Şehircilikte ileri gittiler. Akdeniz dünyasına kültürlerini tanıttılar.

-Camcılık, boya ve gemicilikte ileri bir uygarlık meydana getirdiler.



İBRANİ

-İlk tarihleri Hz. İbrahim ile başlar (Lut gölünün güneyinde, Kenan ülkesinde yaşıyorlardı. Hiksoslar’dan kaçarak Aşağı Mısıra yerleştiler.)

-Hz. Musa zamanında II. Ramses ile yapılan mücadele sonucu kölelikten kurtuldular ve Sina yarımadasına yerleştiler.

-Hz. Musa’dan sonra Filistin’i ele geçirdiler.

-Hz. Davud (as) zamanında Kudüs ele geçirilerek düzenli ordularını ve devletlerini kurmuşlardır.

-Hz. Süleyman dan sonra İbraniler arasındaki anlaşmazlıklar sonucu devlet ikiye ayrıldı.

-Kuzeyde İsrail, güneyde ise Yahudiler kuruldu.

-Asurlular-İsrail devletine son verdiler.(MÖ 722)

-Babiller de Yahudi devletine son verdiler. (MÖ 586) Ve Yahudileri Babil’e sürdüler.

-Persler Yahudilerin ülkelerine dönmelerine izin verdiler.

-Helenizm döneminde isyan eden Yahudiler siyasi haklarını kaybetmişler.

-Romalılar Kudüs’ü tahrip ederek Yahudileri Filistin den sürmüşlerdir.

EGE VE ROMA UYGARLIĞI

-Girità

-Miken (Aka)à

-Dor (Yunan)à

-İskender (Helenistik)à

-Romaà



-Ege medeniyeti, Yunanistan, Batı Anadolu, Makedonya ,Ege denizindeki odalarda ve

Girit’te ortaya çıkmıştır .

-Mısır,Anadolu,Suriye,Filistin ve Mezopotamya medeniyeti ile temasa geçmiştir.

-Yazı ve takvim bu uygarlıklarda gelişmiştir.



GİRİT à Ege medeniyetinin temelli olmuştur.

-MÖ 3 binde küçük devletler kurulduğu bilinmektedir.

-MÖ 2 binde siyasi ve kültürel gelişme göstermiştir.

-Adada en önemli saray Knosos sarayıdır.

-Girit ile Mısır arasında ticaret gelişmiştir.

-Girit’te iki yazı kullanılmış(A okunamamış B okunmuş)

-MÖ 2000 yılının ortalarında bu uygarlık yıkılmıştır.

-Öldükten sonra hayata inanıyorlardı.



MİKEN (AKA) MEDENİYET

-MÖ 2000-1200 yılları arasında Yunanistan’dan egemen olan siyasi topluluğun adıdır.

-Girit’ten etkilenmişlerdir.

-Milken şatosunda Miken uygarlığının özelliğini görmek mümkündür.

-Dorlar MÖ 1200 Akadlara son verdiler.

-İlk boğaz savaşı, Mikenlerle Truvalılar arasında olmuştur. (Truva Savaşı)



YUNAN (GREK)

-MÖ 1200’lerde Yunanistan’a gelen Dorlar, şehir devletleri kurarak bu uygarlığı meydana getirdiler.

-Kurulan şehir devletleri içerisinde en önemlileri Isparta, Atina, Korint, Teba vs gibi şehirlerdir.

-Şehir devletlerinin başında krallar, bunların etrafında da aristokratlar sınıfı meydana geldi.

-MÖ 7 ve 6 yy. Aristokratlar (asiller), kralı devirerek idareyi ele geçirdiler.(Asiller yönetimi)

-Yönetimden memnun olmayan orta sınıflar ilk halde birleşerek Aristokratları iktidardan uzaklaştırdı. Böylece Tiranlıklar oluştu. Yeni kanunlar yapıldı. Halk bir takım haklar elde etti.







-Halk ve asiller birleşerek diktatörleşen Tiranlığı yıktılar.

-Bunun sonunda halkın katıldığı demokratik meclisler kuruldu.

-(Tiranlıklar ilk defa İyonya’da görülmüştür.

-Ortasınıf (tüccar, sanayici, gemici, sanatkarlar)àticari hayatın canlanması ile meydana geldi.

-Yunanistan da şehir devleti (polisinin) amacı halkın (yurttaşın) mutluluğunu sağlamaktır.

-İlk çağın en demokratik devletleri eski Yunanistan şehir devletleridir.

-Isparta da 3 sınıf :Ispartalılar, Periyekler (dağlardaki Akalar), İlotlar (boyunduruk altındaki halk)

-Atina –üç sınıf- Soylular-küçük toprak sahipleri (köylüler), köleler vardı

-Isparta’yı yaşlılar meclisi, Atina’yı ise Arhonlar (9 kişiden oluşur) yönetiyordu.

-MÖ önce 490 yılında Pers-Yunan savaşlarında maratonda Yunanlılar Pers’leri bozguna uğrattı.

-Atina Isparta rekabeti 27 yıl devam eden Peloponnes savaşlarına neden oldu. Isparta üstün geldi.

-İskender’in Yunanistan’ı ele geçirmesiyle İskender medeniyeti başladı.



YUNANİSTADA FELSEFE

-Sokrat, Eflatun ve Aristo, en ünlü filozoflarıdır.

-Sokrat àinsanları doğru yola getirmek için mücadele etmiş, çok düşman kazanmıştır. Yargılanmıştır.

Eflatunàideal devlet fikrini savunmuştur. Akedemia adlı ilk üniversitenin kurucusudur.

Aristoàilimleri ilk defa tasnif etmiştir. Devlet yönetimiyle ilgili “Politika” adlı eserini yazmıştır.

TARİHÇİLİK

-HerodotàTarihçilerin babası kabul edilir. Ünlü Historia adlı eserinde Yunan tarihini yazmıştır. (MÖ 450 yıllarında yaşamıştır).

-TukudidesàPeloponnes (Atina ile Isparta arasındaki) savaşlarını anlatmıştır.

-KsenofonàHellenika ve Onbinlerin Ricatı adlı eserlerin sahibidir.



TIP

-HipokratàHer hastalığın bir sebebi olduğunu ileri sürmüştür. Günümüzde doktorlar Hipokrat yemini ile göreve başlarlar.



YAZI, DİL ve EDEBİYAT

-Fenike alfabesini kullanmışlardır (MÖ 8. Yy).

-Homerosàİlk destan yazarıdır (MÖ 8. Yy) (Eserleri: İlyada: Truva savaşlarını anlatır; Odessa: Truva savaşlarına katılan İthake Kralının esaretten kaçışını konu edinir).

-Trajedi ve Komedi alanında ünlü isimler yetişti.



YUNAN KOLONİLERİ

-Yunanlılar MÖ 750-550 yıllarında uzak ülkelerde koloniler kurmuşlardır.

-Kolonileri yerleşmek amacıyla kurmuşlardır.

-Kadıköy ve İstanbul Yunan kolonisidir. (İyonyalılar Giresun ve Trabzon’u kurdular)



DİN

-Çok tanrılı dinleri vardır. Dini inanışlarının kaynağı Anadolu, Mezopotamya ve Girit’tir.

-Tanrılarını ölümsüz, insanlar gibi düşünmüşlerdir.

-Tanrılar evlenirler, savaşırlar, yerler ve içerlerdi. Yunan mitolojisi bu konuları işler.

-Tanrılar, Olimpus’da, tanrı Zeus’un çevresinde toplanmışlardır.

-Yunanlıların dini inanışları fikri gelişmeyi engellemez. Hayatta fedakârlık gerektirmez.

-Yunanlılar, Tanrıların gazabından korunmak için müzik, eğlence, spor ve şiir yarışları düzenlerler. (Günümüzdeki olimpiyatlar bu şekilde doğmuştur)

-RahipleràDini hizmetleri yerine getirmekle görevli memurlar sayılırlardı.



SOSYAL ve İKTİSADİ HAYAT

-HalkàSoylular (aristokratlar: büyük toprak sahipleri), tüccar ve sanayiciler, küçük toprak sahipleri (köylüler) ve köleler olmak üzere 4 sosyal sınıfa ayrılırdı.

-KöylüleràGelirlerinin bir kısmını aristokratlara verirlerdi. Geçinemeyince borçlanırlar, borçlarını ödeyemeyince de topraklarını ve özgürlüklerini kaybederlerdi.

-Tüccar ve sanayicileràKoloniler sayesinde zenginleştiler (orta sınıf)

-KöleleràHiçbir hakkı yoktu.



ORDU

-Kölelerin ayaklanmasından çekinen şehir devletleri, güçlü birer ordu bulundurmuşlardır.

-IspartaàEn güçlü kara ordusuna sahipti. Krallığı devam ettiren tek şehirdir.

-AtinaàGüçlü deniz ordusuna sahipti. Arhonlar yönetiminde demokrasiye geçmiştir.

HUKUK

-Yunan kanunları ağır cezalar ihtiva etmekteydi.

-Sınıf mücadelesi sırasında aristokratların haklarını korumak için yapmışlardır.

-DrakonàSoyluların haklarını korumak için şiddete dayalı kanunlar yapmıştır.

-SolonàYaptığı kanunlarla köylülerin borçlarını sildi. Halkı gelirine göre 4 sosyal sınıfa ayırdı. Köleliği kaldırdı.

-PsistratosàYaptığı kanunlarla orta sınıfı güçlendirdi. Tarım, ticaret ve sanayi gelişti.

-KlistenesàYaptığı kanunlarla Atina’ya demokrasiyi getirdi. Sınıf farkını kaldırdı. Demokrasiyi uyguladı. (seçim sistemi, meclis)

-Demokrasiye karşı olanları tehlikeli insanlar ilan etti.



EKONOMİ

-Tarıma elverişli toprakların azlığından halk geçimini zeytin, balıkçılık, hayvancılık ve ticaret ile sağlıyordu.





İSKENDER İMPARATORLUĞU (MÖ 7.yy-323)



-II. Filip Helen birliğini kurdu. Ölünce yerine oğlu İskender geçti.

-Büyük İskender Biğa Çayı ve Dörtyol yakınlarında Pers’leri iki defa yendi.

-MÖ 332-331’de Suriye ve Filistin’i ele geçirdi. Mısıra girdi. İskenderiye şehrini kurdu.

-MÖ 331’de Pers ordusunu 3.kez yendi. Hindistan’a kadar ilerledi.

-Ordusundaki isteksizlik nedeniyle, Arabistan yapacağı sefere hazırlık için Babile döndü. Ancak hastalanarak öldü (323).

-İskender’in ölümüyle İmparatorluk dağıldı. Yeni devletler kuruldu:

-Mısırdaà-Ptolemeler Krallığı (MÖ 321-30)

-Trakya ve Batı Anadolu’dan Hindistan’a kadarà-Selevkoslar Krallığı (321-64)

-Makedonya’daà-Antigonitler Krallığı: Milli bir devlettir.(MÖ 279-16-)



*Selevkos’un ölümü üzerine Anadolu’da yerel krallıklar kuruldu:

-Bitinya KrallığıàKuzey Batı Anadolu’da.

-Pontus KrallığıàKaratenizin güney kıyılarında.

-Kapadokya KrallığıàOrta Anadolu’da.



-Bergama KrallığıàBergama merkez olmak üzere Millet ve Efes’te (Batı Anadolu)

àBergama ve Bitinya Krallıklarıà Yunan uygarlığının

àPontus Devletià Doğu uygarlığının temsilcisi oldu.



*Bergama bu dönemde önemli bir kültür merkezi oldu (Zeus Tapınağı, Asklepedio Sağlık Merkezi, 200 bin ciltlik kütüphane kuruldu)

-Bergama’nın kendi adıyla anılan Parşömen kağıdı icad edilerek ihraç edildi.



-İskender İmparatorluğu zamanında àİskenderiye, Rodos, Bergama, Efes, Antakya gibi şehirler ticaret şehri oldular.



*Bu dönemde bilimsel alanda gelişmeler oldu:

-İskenderiye’de Bilimler Akademisi kuruldu.

-Dünyanın çevresi doğru hesaplandı.

-ArşimedàDünyanın kendi ekseni ve güneşin çevresinde dolaştığını ileri sürdü.

-Tıpta ileri gidildi. Kalp, kan ve damar arsındaki ilişki tespit edildi.

-İskenderiyeli coğrafyacı EratostanesàDünyanın çevresini hesapladı.

-BatlamyusàCoğrafya Kılavuzu adlı eseriyle İslam Coğrafyacılarını etkiledi.

-Helenistik uygarlık àİslam uygarlığını etkilemiştir.



ROMA UYGARLIĞI

*Krallık, cumhuriyet ve imparatorluk olmak üzere üç dönemde incelenir.

-MÖ 3.yy’da İtalya’da siyasi birliği sağlayan Latinler tarafından kuruldu.

-Roma şehri, efsaneye göre MÖ 753 yılında Romulus tarafından kurulmuştur. Böylece krallık devri başlamıştır. MÖ 508 yılında son kralın kovulmasıyla Cumhuriyet devri başlamıştır.



-Cumhuriyet döneminde fetih hareketleri başladı.

-Romalılar, Kartaca’yı ele geçirebilmek için yaptıkları savaşların ikincisinde, Kartacalılar, filleriyle birlikte İtalya’ya girdiler. Kartaca Savaşlarının üçüncü safhasında Romalılar galip geldiler ve Kuzey Afrika’yı ele geçirdiler. (Bu savaşlar Üç safhada olmuştur: à MÖ 264-241 / 218-201 / 149-146 )

-Sırasıyla İspanya, Yunanistan, Anadolu ve cumhuriyetin sonlarına doğru ise Mısır Roma topraklarına katıldı.

-Sezar’ın öldürülmesinden sonra İmparatorluk devri başladı (MÖ27)



İMPARATORLUK DEVRİ

-Fetihler büyük ölçüde durmuştur.

-İç sükunet sağlanarak yollar yapılmış ve halkın refah seviyesi yükseltilmeye çalışılmıştır.

-III. Yy’ da Roma İmparatorluğu gücünü kaybetmeye başladı.



-Merkezin zayıflaması, eyaletlerin kuvvetlenmesi, kavimler göçü sonucu sınır boylarındaki savaşların uzun sürmesi, hırıstıyanlığın yayılmasıyla çıkan iç karışıklıklar imparatorluğun 395 yılında ikiye ayrılmasına neden oldu.

-476 yılında kuzeyden gelen barbar kavimlerinin saldırısı sonucu yıkıldı. DEVLET YÖNETİMİ



-Kıralıàİhtiyarlar meclisi teklif eder. Halk meclisi (Kuria) da seçerdi.

-Kral senatoya yapacağı işleri danışırdı.

-Cumhuriyet döneminde senatonun seçtiği iki konusu ülkeyi yönetmişti.

-KonsülleràSenatoya hesap verirlerdi.

-Bunalımlı dönemlerde altı aylık sürelerle diktatör denilen birisi ülkeyi yönetirdi.

-Bu süre içerisinde yaptığı işlerden dolayı kimseye hesap vermezdi.



SOSYAL SINIFLAR:



*Romada, patrikiler, plebler, yanaşmalar ve köleler olmak üzere dört sosyal sınıf bulunuyordu.

-Patrikilerà Oy hakkı olan zengin toprak sahiplerinden oluşuyordu.

-Pleblerà Küçük çiftçiler, zanaatkârlar, tüccarlar ve çobanlardan oluşurdu. Askere alınmaz ve oy kullanamazlardı.

-Yanaşmalarà Vatandaşlık hakkını kaybedenler.

-Kölelerà Hiçbir hakları bulunmazdı. Romada köleler sık sık ayaklanmışlardır (Spartaküs ayaklanması).

àAnadolu bayındır hale getirildi.

-At yarışları için hipodromlar yapıldı. Mısır ve İran ile yapılan savaşlar için yollar yapıldı.

-Stadyum, tiyatro salonları, belediye binaları, hamamlar, kütüphaneler, aepora (büyük meydanlar) yapıldı.



ROMA ESERLERİ:

-İstanbul Valen Su Kemeri

-Ankara Elmadağ Su Yolu

-Ankara’da Ogüst Mabedi

-Antalya Aspendos Tiyatrosu



HUKUK

-On iki Levha Kanunlarıà Patriki ve pleb mücadelesi sonucunda plebler de bu kanunlar ile patrikilerle aynı haklara sahip olmuşlardır.



DİN

-Hırıstıyanlık 313 Yılında serbest bırakıldı.

à330 yılında İstanbul Roma İmparatorluğun başkenti oldu ve hırıstıyanlık da resmi din oldu.

-325 İznik Konsilinden sonra hırıstıyanlıkta ilk ayrılıklar başladı (Aryanizm, nasturizm, monofizizm)

-451 Kadıköy Konsiliyle de İstanbul Kilisesi Roma’dan ayrılması sonucu Ortodoksluk mezhebi ortaya çıktı.