ÇEVRE YASALARI VE İSKİ

Çevre olgusu 1980'lerin başında Türkiye'nin gündemine girmiş ve bu yönde hükümetler tarafından yasal ve kurumsal düzenlemelere gidilmiştir. 1982 yılında belirlenen anayasanın 56. maddesi hükmü gereğince, çevre ve insan ilişkisi ve bununla beraber gelen düzenleme kısaca şöyledir: "Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların görevidir". Bu anlayış çerçevesinde 11 Ağustos 1983'te 18132 sayılı Resmi Gazete'de 2872 sayılı ve toplam 34 maddeden oluşan "Çevre Kanunu" yayınlanmıştır, Çevre Kanunu'nun kapsamı esas olarak geniş tutulmaya çalışılmıştır. Kanunun birinci maddesi şu şekildedir: "Çevrenin korunması, iyileştirilmesi, kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun şekilde kullanılması, su ve hava kirlenmesinin önlenmesi, ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak bugünkü ve gelecek kuşakların sağlık, uygarlık ve yaşam düzeylerinin geliştirilmesi ve güvence altına alınması için yapılacak düzenlemeleri ve alınacak önlemleri ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve teknik esaslara göre düzenlemektir." 1983 yılında çıkarılan Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan ilgili yönetmeliklerle çevre sorunlarının önüne yasal çerçevede geçilmeye çalışılmıştır. Çevre Kanunu'nun 1. maddesi kanunun amacını, "bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda korunmasını sağlamak" olarak belirlemektedir. Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam olarak tanımlanan çevrenin korunmasına yönelik çalışmalar 1983 yılından sonra hız kazanmıştır.

Türkiye'de 1983 yılına kadar kapsamlı olarak çevre kirliliği konularını içeren bir kanunun yapılmamış olmasına karşılık, çevrenin korunması ile ilgili sayılabilecek bazı kanunlar ve bu kanunlar uyarınca çıkarılan yönetmelik ve tüzükler bulunmaktaydı. 9 kasım 1982'de 17863 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Anayasamızın 43., 44., 45., 56. ve 57. maddelerinde ilk kez çevre ile ilgili konular yeralmıştır. Daha sonra 11 Ağustos 1983'te 2872 sayılı çevre kanunu çıkarılarak, Türkiye'de çevre sorunlarının önlenmesi ve çözümüne yönelik çerçeve kararları içeren bir düzenleme getirilmiştir (Resmi gazete, sayı: 18132, 1983).

Yasal mevzuatta yer alan su kirliliği kontrolü ile ilgili kanunlar şunlardır:1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu; 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu;1580 sayılı Belediye Kanunu; 3030 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu; İSKİ Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun; 28722 Sayılı Çevre Kanunu; 618 sayılı Limanlar Kanunu; 167 sayılı Yeraltı Suları Kanunu.

Ülkemizde su kirliliği kontrolü amacıyla kullanılmakta olan çeşitli yönetmelikler bulunmaktadır. Bunları yayınlanma sırasıyla aşağıdaki gibi saymak mümkündür:

*
Lağım Mecrası İnşaatı Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik (Resmi Gazete, sayı: 13783, 1971).
*
Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği (Resmi Gazete, sayı: 18203, 1983)
*
İSKİ Atıksuların Kanalizasyon Şebekelerine Deşarj Yönetmeliği (29 Aralık 1987)
*
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (Resmi Gazete, sayl:25687, 9 Aralık 2004)

Su kirliliği kontrolü yönetmeliği 2872 sayılı çevre kanununun 8., 11., 12. ve 13. maddeleri gereğince hazırlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, Türkiye'nin su kaynaklarının potansiyelinin korunmasını, en iyi şekilde kullanımının sağlanmasını ve su kirlenmesinin önlenmesini ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere, gerekli hukuki ve teknik esasları düzenlemektir. Su kirliliği kontrolü yönetmeliği çalışmalarında; kıyı ve deniz kirlenmesinin önlenmesi, yer altı sularının korunması, ötrofikasyonun önlenmesi ve su kirlenmesinin ülke sathında yayılmasının önlenmesi gibi konular temel amaçları oluşturmaktadır. Su kirliliği kontrolü yönetmeliği aşağıdaki konularda yasal düzenlemeler ve önlemler getirmektedir.

*
Alıcı su ortamlarının (kıta içi yüzeysel suların, yer altı sularının ve deniz sularının) çeşitli kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmasını sağlayacak su kalite kriterlerinin belirlenmesi,
*
İçme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklarının konması ve özel amaçlı çevre koruma alanlarının tahsisi,
*
Göller, yeraltı suları ve denizlerle ilgili kirletme yasakları konması,
*
Atıksuların alıcı ortamlara doğrudan boşaltım esaslarının getirilmesi, atıksu deşarj standartlarının konulması,
*
Alıcı su ortamlarına her türlü evsel ve/veya endüstriyel nitelikli atıksuların doğrudan deşarjı için deşarj izin belgesi alınması zorunluluğu,
*
Atıksuların kentsel atıksu altyapı tesislerine boşaltım esaslarının belirlenmesi,
*
Tehlikeli ve zararlı atıkların yönetimi
*
Ücret ve ceza ödeme esasları.
*
Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren mevcut olan her türlü gerçek ve tüzel kişilerle kurum, kuruluş ve işletmelere Yönetmelikte verilen esaslara uyum sağlamaları için belirli geçiş sürelerinin verilmesi

Su Kirliliği Yönetmeliği'nde alıcı ortama yapılacak her türlü atıksu deşarjı için İstanbul Büyükşehir sınırları içinde İstanbul Su ve Kanalizasyon idaresi (İSKİ)'den izin alınma zorunluluğu getirilmiştir, Her atıksu deşarjı için alınacak izinlerde su kirliliği kontrolü yönetmeliği çerçevesinde idarenin istediği çıkış suyu kalitesinin ve diğer şartların sağlanması gereklidir. Uygulama kolaylığı nedeniyle. yönetmelikte deşarj standartları ana kontrol yöntemi olarak seçilmiş ve endüstriyel sektörler bazında ayrı ayrı deşarj standartları getirilmiştir. Su kirliliği kontrolü yönetmeliğinde atıksu deşarjlarının, toplu kanalizasyon sistemine, doğrudan alıcı ortama veya derin denize yapılabileceği ifade edilmektedir.

Su Kirliliği Yönetmeliği'nde endüstri atıksularını şehir kanalizasyonuna veya bir alıcı su ortamına deşarj etmesi durumuna göre, yönetmelikte belirtilen deşarj standartlarına uyulması için gerekli teknolojik tedbirlerin alınıp alınmadığı tahkik edildikten sonra deşarj izni idare tarafından verileceği belirtilmektedir. İzin belgeleri periyodik olarak yenilenmektedir. Bu izin yenileme işlemi sırasında tesisin üretiminde bir değişiklik olup olmadığı, atıksu debisi ve kirlilik yüklerinin değişip değişmediği, idare tarafından incelenmektedir. Bu hususların herhangi birinde sanayi tesisinin kusuru görülürse, daha önce verilmiş olan izin iptal edilmektedir.

Atıksu toplama sistemi ve arıtma tesisi bulunan yörelerde endüstri kuruluşları kanalizasyona bağlantı esaslarına uyulmak şartıyla atıksularını kentsel kanalizasyon sistemine deşarj edebilirler. Atıksu alt yapı tesislerine bağlanabilecek atıksuların özellikleri Yönetmelik'te verilmiştir. Buna göre verilen standart değerlere uygun olan endüstriyel atıksular atıksu toplama sistemine boşaltım için İdare'den izin alırlar. Endüstrilerin atıksu toplama tesislerine verebilecekleri atıksuların özellikleri, azami müsaade edilebilir konsantrasyonlar cinsinden Yönetmelik'te verilmiştir. Endüstriyel ve evsel atıksuların alıcı su ortamlarına doğrudan deşarjı durumunda Yönetmelik'te ilgili tablolarda deşarj standartları verilmektedir. Konulan standart değerler. alınan kompozit atıksu numunelerinde aşılmaması gereken sınır değerleri ifade etmektedirler. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'nde öngörülen deşarj standartları ülkenin kalkınma çabalarına etkileri ile fayda ve maliyetleri dikkate alınarak başlangıçta oldukça toleranslı seviyelerde tutulmakla birlikte, ekonominin ödeme kapasitesi ve daha yüksek bir çevresel kaliteye ihtiyaç arttıkça veya uygulamada karşılaşacak problemler ışığında ileride daha kısıtlayıcı sınırların getirilmesi esas alınmıştır.

Alıcı su ortamlarına yapılacak her türlü atıksu deşarjının izin ve denetimi, 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 3416 sayılı Kanunla değişik 12. maddesi uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı'nca yapılır. 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu'na göre Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı. illerde Çevre Kurulları adına valiler yetkilidir. Mülki Amirler, Büyükşehir ve şehir belediye başkanlıkları, 5442 sayılı iller idaresi, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu. 5393 sayılı Belediyeler Kanunlarındaki yetkiler doğrultusunda denetim yapabilecekler, bu denetimler sonucunda 2872 sayılı Çevre Kanunu'ndaki yasaklara aykırı hareket edenler ve bu kanunda belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyenler hakkında 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 15. ve 16. ve 3301 sayılı kanunla değişik 24. maddelerine göre, bu maddelerde belirtilen makamlar tarafından gerekli işlemler yapılacaktır. Kanalizasyon sistemlerine yapılan atıksu deşarjlarının izin ve denetimi için atıksu altyapı tesisleri yönetimi yetkilidir. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nde denize kıyısı olan yerleşimler ve kıyı bölgelerinde bulunan endüstriler için alıcı ortamda yeterli seyrelme kapasitesinin bulunduğunun kanıtlanması halinde, atıksuların ve soğutma sularının derin deniz deşarjı ile bertaraf edilmesine izin verilebilecek atıksuların özellikleri, derin deniz deşarjı kriterleri ve istisnai durumlar yer almaktadır.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nin yürürlüğe girdiği tarihte mevcut olan her türlü gerçek ve tüzel kişilerle kurum, kuruluş ve işletmelere yönetmelikte belirtilen esaslara uyum sağlayabilmeleri için belirli geçiş süreleri tanınmaktadır. Yönetmeliğin uygulanması sırasında gerekli olan teknik ve idari hususların yönetmeliği takiben çıkarılacak olan; İdari Usuller Tebliği, Teknik Usuller Tebliği, Atıksu Alt Yapı Tesisleri Tebliği, Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği, Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tebliği ile esasa bağlanacağı hususu "'Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği"nde yer almıştır (Resmi Gazete, 25687).