Ataturkun yazdigi geometri kitabiAtatürk, Sivas Kongresi’nin toplandığı Sivas Lisesi’ne, Lise Müdürü ve Matematik öğretmeni Ömer Beygo ve Başyardımcısı Felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve
öteki ilgililerle Kongre salonuna geldiler. Burada önce, 4 Eylül 1919
da tarihî kongrenin toplandığı Kongre salonunu ve özel odasını gezdi ve
o günkü dekoru aynen korunan bu oda ve salonda o güne ait hatıralarını
anlattı. Sonra topluluk halinde Lisenin 9/A sınıfında programdaki
Hendese (Geometri) dersine girdi. Bu derste bir kız öğrenciyi tahtaya
kaldırdı. Öğrenci tahtada çizdiği koşut iki çizginin başka iki koşut
çizginin kesişmesinden oluşan açıların Arapça adlarını söylemekte
zorluk çekiyor ve yanlışlıklar yapıyordu. Bu durumdan etkilenen Atatürk, tepkisini, “Bu anlaşılmaz Arapça terimlerle, öğrencilere bilgi verilemez. Dersler, Türkçe, yeni terimlerle anlatılmalıdır.” dedi ve tebeşiri eline alıp, tahtada çizimlerle “zaviye”nin karşılığı olarak “açı”, “dılı” nın karşılığı olarak
“kenar”, “müselles”in karşılığı olarak da “üçgen” gibi Türkçe yeni
terimler kullanarak, bir takım Geometri konularını ve bu arada
Pythagoras teoremini anlattı.
Atatürk, dilimize karşılığı “koşut” olan “muvazi” kelimesinin yerine kullandığı “paralel” teriminin
kökenini açıklarken Orta Asya’daki Türklerin, kağnının iki tekerleğinin
bir dingile bağlı olarak duruş biçimine “para” adını verdiklerini
anlattı.
Atatürk, bu derste aynı zamanda ders kitaplarının birkaç ay içinde Türkçe terimlerle yazdırılıp bütün okullara ulaştırılmasını emir
buyurdu.
(Önerkol: “Tarihsel Bir Anı”, Bilim ve Teknik: Kasım 1981, Sayı: 180, s. 16.)
ATATÜRK GEOMETRİ KİTABI YAZDI:
A. Dilaçar Anlatıyor:
“Geometri kitabını Atatürk, ölümünden bir buçuk yıl kadar önce Üçüncü Türk dil
Kurultayı (24-31 Ağustos 1936)’ından hemen sonra 1936-1937 yılı kış
aylarında Dolmabahçe Sarayı’nda kendi eliyle yazmıştır.
1936 Sonbaharında bir gün Atatürk beni, Özel Kalem Müdürü Süreyya
Anderiman’ın yanına katarak Beyoğlu’ndaki Haşet Kitabevi’ne gönderip
uygun gördüğümüz Fransızca Geometri kitaplarından bir tane aldırttı.
Bunlar Atatürk’le birlikte gözden geçirildikten sonra, yazılacak
Geometri kitabının genel tasarısı çizildi. Bir süre sonra ben ayrıldım
ve kış aylarında Atatürk bu eser üzerinde çalıştı. Geometri kitabı bu
emeğin ürünüdür.
(Dilâçar, A. : “Geometri” kitabının “Önsöz”ü, Türk Dil Kurumu Yayını, 1981, s. V)
Atatürk’ün, 10 Ocak-9 Mart 1937 tarihleri arasında yazdığı bu eseri, Millî Eğitim
Bakanlığı tarafından 1937 yılında Devlet Basımevi’nde bastırılmıştır.
“Geometri” adını taşıyan bu kitapta bu adın hemen altına şu kayıt
düşülmüştür:
“Geometri öğretenlerle bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığı’nca neşredilmiştir”.
ARIKAN’IN GEOMETRİ KİTABI HAKKINDAKİ EMRİ
Kültür (Milli Eğitim) Bakanı Saffet Arıkan, 1937-1938 Öğretim Yılında
ilkokulların dördüncü ve beşinci sınıflarında okutulacak Hendese
(Geometri) ve Hesap (Matematik) kitapları hakkında 15 Ekim 1937
tarihinde şu yazılı emri verdi:
“Atatürk tarafından yazılan eser asıl olmak üzere, buna uyan herhangi kitaptan (Hesap+Hendese) okutulması.”
15.X.1937
S. Arıkan
GEOMETRİ KİTABI HAKKINDA EMRİ:
Asım Us anlatıyor:
“Atatürk, (Elâziz) seyahati esnasında Sivas’a uğradı. Burada bir okulda (Sivas
Lisesi) talebeyi imtihan ederken Hendese (Geometri) terimlerinin halâ
eskisi gibi devam ettiğini görmüş. Resimler üzerinde gama, delta gibi
harfler konulmuş. Bundan canı sıkılmış. Derhal, Atatürk’ün yanında
bulunan Celal Bayar, Millî Eğitim Bakanı Saffet Arıkan’a yazdığı bir
telgrafla bu kitapların okullardan kaldırılmasını bildirmiş. Meğer
evvelce verilen bir karara göre kitapların eski tarzda basılmakla
beraber yeni terimlerin de liste şeklinde kitaba eklenmesi
gerekiyormuş. Devlet Basımevi bu eki yetiştiremediği için okullara
gönderilememiş.
Başbakan Celal Bayar, Millî Eğitim Bakanına bu Hendese kitabının kaldırılmasını bildirince, Saffet Arıkan’ın cevabı şu
oldu: “İlk irşadınıza bendeniz mazhar oldum.”
(Us, Asım: Asım Us’un Hatıra Notları, 1966, s. 232, 234)

bunca savaşın ortasında

çok takdir ettiğim bir önder

çok teşekkür ederim

çıktısını alıyorum