Türk Dil ve Lehçelerinin Kökeni ve Sınıflandırılması

[*fanii*]

Türk Dil ve Lehçelerinin Kökeni ve Sınıflandırılması

Türk ve Türkçe kelimeleri ilkin VII. Yüzyılda Çin ve Türk kaynaklarında (orhon ve Yenisey Yazıtları) geçmesine rağmen, bilim adamları Türkçe’ni en eski uygarlık dillerinden biri olduğu konusunda görüş birliği içindedir. Türk dil ve lehçelerinin kökeni ve sınıflandırılması konusunda uzmanlarca farklı görüşler ileri sürülmüştür: yakın zamanlara kadar Türk dil ve lehçeleri Ural-Altay dil ailesinin Altay dalında, Moğolca ve Tunguzca (Korece ve Japoncayı da bu dalda değerlendirenler vardır) ile birlikte ele alınmıştır. Son yıllarda Altayistik çalışmalarının ilerlemesiyle, Türk dil ve lehçelerinin bağımsız bir Altay dilleri ailesinden olduğu görüşü ağırlık kazanmaktadır: Altay dillerinde pek çok kelime birbirine benzer; ses uyumu baskındır; kelimelerin yapım ve çekiminde ekler (son ekler) kullanılır; sözcüklerde cinslik (eril, dişil, yansız) ayrımı yoktur. Tamlamalarda tamlayan önce, tamlanan sonra gelir; cümlede özne genellikle başta, yüklem sonda bulunur. Ancak bu ortak özellikler, Altay dillerinin akrabalığı konusunda yeterince inandırıcı olmaktan uzaktır.

Türk dil ve lehçelerinin bilimsel açıdan sınıflandırılması çalışmalarına XVI. Yüzyılda başlanılmıştır. XI. Yüzyılda ünlü Türk dilcisi Kaşgarlı Mahmud, Türk lehçelerini sınıflandırmaya çalışmıştı.. Sınıflandırma denemeleriyle ilgi gören bilim adamları arasında W.Randolff, G.J. Ramstedt, A.N. Sarnoyloviç, L. Ligeti, S.E. Malov, R.R. Arat, T.Tekin özellikle anılabilir


Türk dil ve lehçelerinin coğrafi ölçüte göre sınıflandırılmasında dört öbek ayırt edilir:
1-Güneybatı (Oğuz) öbeği: Türkiye Türkçesi, Gagavuzca, Kırım osmanlıcası, Kerkük ağzı, Kıbris ağzı, Rumeli ağızları; Azerice, Horasan Türkçesi, Türkmence
2-Kuzeybatı (Kuman-Kıpçak) öbeği: Karaimce, Karaçayca, Balkarca, Kumukça, Tatarca, Başkırtça, Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Kırgızca
3-Güneydoğu öbeği: Özbekçe, Yeni Uygurca
4-Kuzeydoğu öbeği: Altayca, Hakasça, Tuvai Sayan ağızları
5- Yakutça
6-Çuvaşca
7-Halaçça

Reşit Rahmeti Arat da fonetik açıdan yaptığı sınıflandırmada lehçe ve şive gruplarını belirtmiştir:
Türk Lehçe Grupları
1-r grubu (Çuvaş)
2-t grubu (Yakut)

Türk Şive Grupları
1-d grubu (Sayan)
2-z grubu (Abakan)
3-tav grubu (Kuzey)
4-taglı grubu (Tom)
5-taglık grubu (Doğu)
6-dağlı grubu (Güney)


Yusuf Çotuksöken