Kemik İliği Nakli

[Hasret]

KEMİK İLİĞİ TRANSPLANTASYONUNUN PRATİK ESASLARI
Kemik iliği transplantasyonu (KİT) veya periferik kök hücre transplantasyonu (PKHT) ölümcül olabile kan veya bağışıklık sistemi hastalıkların tedavisinde başarıyla uygulanan bir tedavi yöntemidir. İlk olarak 1968’de başarılı olarak uygulanmıştır. Bugün sıklıkla lösemi (kan kanseri), aplastik anemi, Hodgkin Hastalığı gibi çeşitli lenfomalar, multiple myeloma, bağışıklık sistemi hastalıkları ile meme ve over kanseri gibi bazı solid tümörlerin tedavisinde kullanılmaktadır. 1991’de, Amerika’da, 7500’den fazla kişiye KİT uygulanmıştır. KİT ile her ne kadar yılda binlerce hayat kurtarılırsa da, buna ihtiyaç duyan hastaların pek çoğuna da (yaklaşık %70) uygun verici olmadığından transplantasyon yapılamamaktadır.

[Hasret]

KEMİK İLİĞİ NEDİR?
Kemik iliği, kemiklerin içerisinde bulunan süngerimsi bir dokudur. Sternum (gögüs kafesi ön kemiği), kafatası, kaburga ve omurlar vücudun kan hücrelerini yapacak olan ‘kök hücrelerini’ içerirler. Bu kan hücreleri, infeksiyonlarla savaşan lökosit, dokulara ve organlara oksijen taşıyan ve yine bu dokuların artık maddelerini uzaklaştıran eritrosit ve kanın pıhtılaşmasını sağlayan trombositlerdir.

[Hasret]

KEMİK İLİĞİ TRANSPLANTASYONUNA NE GEREK VAR?
Lösemi, aplastik anemi, bazı bağışıklık sistemi hastalıklarında kemik iliğindeki (Kİ) kök hücrelerde görevini tam olarak yapamama sonucu, aşırı sayıda hatalı ve olgunlaşmamış kan hücrelerinin yapımı (lösemili olgular) veya kan hücre sayılarında düşüklük (aplastik anemili olgular) söz konusu olur. Çok miktardaki olgunlaşmamış ve hatalı kan hücreleri normal kan hücrelerinin yapımını engeller ve kan yoluyla diğer organları işgal eder.
Bu anormal kök ve kan hücrelerini ortadan kaldırmak için yüksek dozlarda ilaç ve/veya ışın tedavisi gereklidir. Bu tedaviler sadece anormal hücreleri öldürmekle kalmaz aynı zamanda Kİ’deki normal hücreleri de harap eder. Bazı lenf hücre kanserlerinde (lenfoma) ve diğer bazı kanser türlerinde de tedavi amaçlı kullanılan yüksek doz tedaviler, benzer bir şekilde sağlıklı Kİ’de tahribat yaratabililir. KİT, yoğun kanser tedavisi ile tahrip olan hastalıklı Kİ’nin, normal bir Kİ ile yer değiştirmesi vasıtasıyla bu hastalıkların tedavi edilebilmesine olanağı sağlar.
KİT her ne kadar hastalığın yüzde yüz nüks etmeyeceğini garantisi vermese de kür şansını veya en azından pek çok hasta için hastalıksız yaşam süresini arttırır.

[Hasret]

TRANSPLANTASYON TİPLERİ
KİT’de hastalıklı Kİ tahrip edilerek yerine sağlıklı Kİ hastanın kan akımına verilir. Başarılı bir transplantasyonda verilen yeni, sağlam Kİ büyük kemiklerin boşluklarına (iliğe) göç eder, yerleşir ve normal kan hücrelerinin yapımına başlarlar.
Eğer verilen Kİ hasta dışında başka bir kişiden alındıysa, KİT, ‘allojeneik KİT’ olarak adlandırılır. Kİ veren kişi hastanın ikizi ise bu transplantasyona da ‘sinjeneik KİT’ adı verilir. Allogeneik KİT’de, vericinin Kİ alıcının Kİ ile mümkün olduğunca mükemmel derecede genetik uyum içerisinde olmalıdır. Eğer bu genetik uyum iyi değilse, vercinin iliği hastanın vücudunu yabancı madde olarak algılar ve onu yok etmek için saldırıya geçer. Hastanın hayatını tehdit edebilen bu duruma ‘Greft Versus Host Hastalığı’ (GVHH) denir. Bunun tersine, hastanın bağışıklık sistemi de verilen yeni iliği tahrip edebilir. Bu olaya da ‘Greft Reddi’ denir.
Hastaların genetik olarak tam uyumlu erkek kardeşe sahip olma olasılığı %35’dir. Eğer hasta için için böyle bir verici yoksa, uluslararası Kİ vericiler kayıtlarından uygun bir verici araştırılabilir. Yine ayrıca uygunsuz bir verici veya otolog transplantasyon olasılıkları göz önüne alınabilir.
Belirli olgularda hastalar kendi kendilerinin Kİ vericileri olabilirler. Bu durum ‘Otolog KİT’ olarak adlandırılır. Otolog KİT hastalıkların Kİ’ni henüz tutmadıkları dönemlerde (sıklıkla meme, over, beyin kanserleri, Hodgkin ve Hodgkin dışı lenfomalarda) uygulanabilir. Kİ tutulumu olan hastalıklarda, transplantasyondan önce, alınan Kİ tedavi sonrasında kalabilmiş olabilecek kanserli hücrelerin ortadan kaldırılması için bir işeleme (purging) maruz tutulabilir.

[Hasret]

TRANSPLANTASYON HAZIRLIĞI
Başarılı transplantasyon için, hastanın bu işleme katlanabilecek kadar sağlıklı olması gerekir. Hastanın KİT’e uygunluğu tespit edilirken yaş, genel fizik durum, hastanın tanısı ve hastalığın evresi göz önüne alınmalıdır.
KİT öncesinde hastanın fizik kapasitesinin bu işlemi kaldırıp kaldıramayacağına ilişkin bir dizi test yapmak gerekir. Transplantasyon sonrası vücut fonksiyonlarında herhangi bir bozulma olup olmadığını tespit için transplantasyon öncesi kalb, akciğer, böbrek ve diğer hayati organların işlevlerinin testleri yapılmalıdır. Bu testlerin yapılması için genellikle hastanın hastaneye yatmasına gerek yoktur.
Başarılı bir KİT için problemleri ve işlemin yan etkilerini hızla tanıyarak, uygun tedavisine biran önce başlayabilecek doktor, hemşire ve diğer çalışanlardan oluşan tecrübeli bir tıbbi ekibe ihtiyaç vardır.

[Hasret]

KEMİK İLİĞİ TOPLANMASI İŞLEMİ
Bu işlem, hastanın kendisinin (otolog) veya başka bir bireyin (allojeneik) verici olmasına göre değişmez. Kİ toplanması genel aneztezi altında ameliyathanede yapılır. Verici için çok az rahatsızlık verici ve çok az riskli bir işlemdir.
Hasta genel aneztesi altında iken,oldukça fazla miktarda Kİ içeren leğen kemiğine arkadan iğne ile girilir. Kİ kandan dah koyu, kırmızı bir sıvı olarak enjektör ile çekilir. Yeterli Kİ toplamak için giriş yerine çok yakın çeşitli yerlerden işlem tekrarlanır. Ciltte cerrahi kesime ve dikişe ihtiyaç yoktur,sadece iğnenin giriş yerine ait küçük bir delik vardır.Toplanacak Kİ miktarı hastanın kilosuna ve çekilen materyaldeki kök hücre yoğunluğuna göre değişir. Genellikle bir veya 5 ünite kan ve Kİ çekilir. Her ne kadar bu miktar çok gibi görünse de, vericinin tüm Kİ’nin ancak %2’ni oluşturur. Yaklaşık dört hafta içerisinde de vücut kayıp olan miktar yerine yenisini yapar.
Hasta aneztezi ortadan kalkınca Kİ toplama yerinde hafif de olsa rahatsızlık hissedebilecektedir. Bu ağrı buz üzerinde kayarak düşmek ile oluşan ağrıya benzer ve kolaylıkla basit ağrı kesicilerle ile kontrol altına alınabilir. Kİ vericisi hasta dışındaki başka bir bireyse, bir gece hastanede yattıktan sonra taburcu edilebilir ve birkaç gün içerisinde normal aktivitesine geri döner.