Nevşehir Kaleleri

[Fırtına_]

Nevşehir Kalesi (Merkez)

Nevşehir il merkezinin güneybatısındaki bir tepe üzerinde kurulmuş olan bu kalenin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber yapı üslubundan Bizans döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Selçuklu döneminde ve Osmanlı döneminde Damat İbrahim Paşa tarafından onarılmıştır. Son olarak da 1966-1979 yıllarında onarılmıştır.

Kale kesme taş ve moloz taştan yapılmış olup, beşgen planlıdır. Sur duvarları dört burçla takviye edilmiş, üzerinde de 42 mazgalı bulunmaktadır. Kalenin ön ve arkasında iki ayrı giriş kapısı vardır.


Ortahisar Kalesi (Ürgüp)

Nevşehir Ortahisar’da Kapadokya Bölgesi’nin en yüksek noktası üzerinde bulunan bu kalenin kitabesi günümüze gelememiştir. Bu bakımdan yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yapı üslubundan Bizans döneminde yapıldığı sanılmaktadır.

Kale şato görünümündedir. Yapımında bulunduğu yerin doğal kayalarından yararlanılmıştır. Ayrıca moloz taşlarla da duvarları takviye edilmiştir. Kale içerisinde konumundan ötürü kayaların oyulması ile birbirlerine merdivenler, tüneller ve koridorlarla bağlantılı odalar yapılmıştır. Kalenin yerden yüksekliği 179 m.ye ulaşmaktadır. Günümüzde onarılmış olup, Uçhisar’ın simgesi konumundadır.


Karaburna Kalesi (Hacıbektaş)

Nevşehir ili Hacıbektaş ilçesinin 12 km. güneybatısında Kasraburna Beldesi’nde bulunan kalenin Geç Hitit döneminde yapıldığı ve Frigler tarafından da kullanıldığı sanılmaktadır. Stratejik konumundan ötürü askeri bir karakol olarak düşünülen bu kale Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde onarılarak kullanılmıştır.

Kalenin doğu yamaçlarında Geç Hitit dönemine ait hiyeroglif kitabeler bulunmaktadır.

[Fırtına_]

Nevşehir Türbe ve Kümbetleri


Hacı Bektaş Veli Türbesi (Hacıbektaş)

Nevşehir ili Hacıbektaş ilçesi, Bâla Mahallesi, Kayseri Caddesi üzerinde bulunan Hacı Bektaş Veli Külliyesi’nin bölümlerinden biri olan Hacı Bektaşi Veli Türbesi XIV.yüzyılda yapılmış, XIX.yüzyılda da onarılmıştır.

Yapı topluluğunun III.Avlusunda, Kırklar Meydanı’nın girişinde bulunan Hacı Bektaşi Veli Türbesi kesme taştan kare planlı, üzeri kubbeli olarak yapılmıştır. Kubbenin üzeri dıştan ahşap çatılı sivri kurşun bir külahla örtülüdür.

Türbenin cephesinde yan yana üç kemerli bir eyvan bulunmaktadır. Ortadaki büyük kemerin altındaki demir parmaklıklı çift kanatlı bir kapıdan içeriye girilmektedir. Buradaki kemerin üzerine çarkıfelek, 12 İmam’ı temsil eden altılı yıldız, ay ortasında teslim taşı motifleri işlenmiştir. Türbenin giriş kapısı mermer ve oyma olup, sonradan bunlar alçı oymalarla takviye edilmiş ve daha zenginleştirilmiştir. Kapının üzerinde yazıya benzer bir kabartma, balık motifi görülmektedir. Giriş kısmındaki mermer çıkıntılar üzerine de ikisi sağda, ikisi de solda olmak üzere dört güvercin kabartması eklenmiştir. Kapının en üst noktasına “Allah”, onun biraz altına sekiz defa yinelenen “El Hayy El Kayyum El Vâcid El Macid El Vâhid El Ahad” yazısı yazılmıştır.

Türbenin gümüş kaplamalı kapısının sağ tarafında:

“Zuhur eyler nefsi evliyadan
Anlara ilham erişir hüdâdan
Nefesi dud unnefsi evliyanın
Bu bab etdi hepsi olanın”

Kapının sol kanadında da 1610 tarihli bir başka yazıt bulunmaktadır:

”Kalender şahı Hacı Bektaşi Veli’nin
Evlâdından âyân oldu Ali’nin
Bin on dokuzunda tarih el
Vali i Mirliva Kırşehri ezrad
Bin Ali fişehri Muharrem sene 1019 (1610).”

Türbe içerisinde Hacı Bektaşi Veli’nin yüksek sandukası bulunmaktadır. Türbenin içerisi XV. Ve XVI.yüzyıla tarihlendirilen kalem işleri ile bezenmiştir. Ayrıca çeşitli ayetler ve yazılar da onları tamamlamaktadır.

Kapıdan sekiz basamaklı bir merdivenle çıkılan türbeden sonra düz bir bölüme gelinmektedir. Bu geçidin sonunda türbe girişinin yanında yapı kalfası Yanko Medya’nın mezarı olduğu söylenen bir mezar bulunmaktadır. Bu mimar çatıda çalışırken ayağı kayarak düşmüş, düşerken de “Yetiş Ya Hazreti Pir” diye bağırdığı sırada sanki birisi tarafından tutulmuş gibi yere rahatça inmiştir. Bu mimarın Hacı Bektaşi Veli’ye bağlılığı ve Onun yolunda olduğundan ötürü öldükten sonra türbenin yanına Pirin kapısının eşiği altına, kendi vasiyeti üzerine gömülmüştür.

Pir Evi girişinin sağ ve solundaki sekilerde dergâha hizmet etmiş babaların mezarları bulunmaktadır. Bunlar arasında Hacı Mehmet Baba (1897), Şair Turabi Ali Dedebaba (1868), Kara Baba, Sersem Ali Dedebaba, Vahdeti Baba, Ak Baba, Hacı Feyzullah Baba (1913), Halil Dede, Mahmut Baba (1848), Nebi Dede (1835) bulunmaktadır.

Pir Evi giriş kapısına Ak Kapı ismi verilmiştir. Bu kapı düzgün mermerden yapılmış, üzeri de Selçuklu dönemine tarihlenen motiflerle bezenmiştir. Kapının üzeri sarkıtlıdır ve iki yanına da hücreler yerleştirilmiştir. Kapı kemerinin üzerindeki kilit taşına Selçukluların çift başlı kartalı, altına da boya ile ibrik şeklinde bir yazı eklenmiştir. Ak Kapıdan iki basamaklı bir merdivenle bir koridora geçilmektedir. Bu koridorun sağ tarafında ise Çilehane veya Kızılca Halvet denilen mekân bulunmaktadır.


Güvenç Abdal Türbesi (Hacıbektaş)

Nevşehir ili Hacıbektaş ilçesi, Bâla Mahallesi, Kayseri Caddesi üzerinde bulunan Hacı Bektaş Veli Külliyesi’nin içerisindedir.

Külliyenin Kırklar Meydanı’nın batısındaki sekiden Güvenç Abdal Türbesi’ne geçilmektedir. Yapıdan bağımsız bir durumda olan türbe kemerli bir tonoz ile örtülmüştür. Türbe içerisinde üç sanduka bulunmaktadır. Bu sandukalar Güvenç Abdal, kızı ve hizmetçisine aittir. Güvenç Abdal ile ilgili yaşam öyküsü Hacı Bektaşi Veli Velâyetnamesi’nde anlatılmaktadır.


Balım Sultan Türbesi (Hacıbektaş)

Hacı Bektaş Veli Dergâhı’nda, Hazret Avlusunun sağında Balım Sultan Türbesi bulunmaktadır. Türbe önünde Hacı Bektaşi Veli ile çağdaş olduğuna inanılmış Kara Dut ağacı bulunmaktadır.

Bektaşi inanışında ikinci bir pir olarak tanınan Balım Sultan Bektaşiliğin kurulup, genişletilmesinde büyük payı olmuştur. Dimetoka’da 1462’de doğan ve 1516’da ölen (Hakka yürüyen) Balım Sultan’ın türbesini Yavuz Sultan Selim’in kumandanlarından Şehsuvaroğlu Ali Bey 1519’da yaptırmıştır.

Türbe kesme taştan, içerisi kare planlı, dışı sekizgen gövdeli olup, üzeri sekizgen taş bir külah ile örtülmüştür. Külahın ucundaki alem gökyüzüne doğru uçan bir güvercin şeklindedir. Türbenin giriş kapısı üzerine “İnna Fetahna leke fethan mübüna” ayeti, ikinci kapısı üzerine de türbenin yapılışını belirten 1519 tarihli Arapça bir kitabe yerleştirilmiştir. Türbenin girişinde kalın taş duvarlar arasına iki sütunlu, yuvarlak kemerli bir giriş eklenmiştir. Türbenin içerisinde kollarında ejder ve buket taşıyan güvercin heykellerinin bulunduğu büyük bir şamdan ile küçük şamdanlar ve levhalar bulunmaktadır. Ayrıca türbenin kuzeyindeki bir niş içerisinde de Balım Sultan’ın kardeşi Şah Kalender’in mezarı vardır.

Balım Sultan Türbesi ile cami arasındaki hazirede dergâha hizmet etmiş Bektaşi babalarının 40’a yakın mezarı bulunmaktadır.


Bektaş Efendi Türbesi (Hacıbektaş)

Nevşehir ili Hacıbektaş ilçesi, Bâla Mahallesi, Kayseri Caddesi üzerinde Hacı Bektaşi Veli Müzesi’nin güneyinde bulunan Bektaş Efendi Türbesi’nin kitabesinden anlaşıldığına göre 1603 yılında Bektaş Efendi öldükten sonra yapılmıştır.

Türbe kesme taştan yapılmış olup, Balım Sultan Türbesi ile aynı işçiliği göstermektedir. Türbenin önünde dikdörtgen planlı kesme taştan, üzeri kırma çatılı bir giriş bölümü bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerinde Hacı Bektaşi Veli’nin soyundan Çelebi Cemaleddin Efendi’nin 1904-1906 tarihli onarım kitabesi vardır.

Kitabe:

”Hacı Bektaşi Veli evlâdından Çelebi Cemaleddin Efendi tarafından tamiri fi sene 22 Eylül
1322, fi sene 16 Şubat 1324 (1904-1906).”

Bektaş Efendi Türbesi, giriş bölümünün arkasında ona bitişik ve kesme taştan sekizgen planlı olarak yapılmıştır. Türbenin üzeri sekizgen konik bir çatı ile örtülüdür. Giriş kapısı üzerinde 1603 tarihli kitabesi bulunmaktadır.

Kitabe:

”Bennâ hazâ eş-şeyh merhum Bektaş bin Mahmud an evlâd-ı el-Hacı Bektaş el-Horasani İsna
Aşer ve elf 1012 (1603).”

Türbe içerisinde de Bektaş Efendi’nin sandukası bulunmaktadır.


Sekizgen Kümbet (Ürgüp)

Nevşehir ili Ürgüp ilçesinin 18 km. güneybatısında Damse Köyü’nde Karamanoğulları döneminde yapılmış olan Taşkın Paşa Camisinin doğusunda, Taşkın Paşa’nın türbesi bulunmaktadır. Türbe sekizgen bir kümbet görünümünde olup, bu kümbetin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamakla beraber bazı yayınlarda kümbetin 1342 yılında yaptırıldığı yazılıdır.

Kümbet kare kaide üzerine sekizgen planlı olarak kesme taştan yapılmıştır. Türbenin dış cepheleri geometrik panolarla bölümlere ayrılmış, bu bölümler üçgen, beşgen gibi geometrik motiflerle, yıldızlarla bezenmiştir. Türbenin altında ana kayaya oyulmuş bir de mumyalık kısmı bulunmaktadır. Türbe içten kubbe, dıştan da sekizgen pramidal bir külahla örtülmüştür. Kümbetin kubbesi pandantifler üzerine oturtulmuştur.

Mezar odasına kümbetin doğusundaki L biçimli birkaç basamaklı merdiven ile inilmektedir. Tüf kayaların oyulması ile oluşturulan mumyalık (mezar odası) 4.30x2.10 m. ölçüsünde olup, 2.10 m. yüksekliğindedir.

Türbenin içerisinde Taşkın Paşa’nın sandukası bulunmaktadır.


Altıgen Kümbet (Ürgüp)

Nevşehir ili Ürgüp ilçesinin 18 km. güneybatısında Damse Köyü’nde Karamanoğulları döneminde yapılmış olan Taşkın Paşa Külliyesi’nden caminin kuzeyinde altıgen bir kümbet bulunmaktadır. Bu kümbetin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamakla beraber, XIV.yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.

Kümbetin altında kayalara oyulmuş bir mumyalık bölümü vardır. Kare kaide üzerine altıgen planlı olarak yapılmıştır. Türbeye iki taraflı bir merdivenle çıkılmaktadır. Üzeri içten kubbe, dıştan da konik bir çatı ile örtülmüştür. Türbe içerisinde üzerleri Arapça kitabelerin yazıldığı ve geometrik bezemelerle süslü İlyas Bey, Hızır Bey ve Hasan isimli bir kişinin mermer sandukaları bulunmaktadır.