Brunei Sultanlığı

[Hasret]

* Resmi adı: Brunei Sultanlığı - Dâru's-Selâm (Negara Brunei - Dâru's-Selâm)

* Başkenti: Bandar Seri Begawan (Nüfusu: 23.000)

* Diğer önemli şehirleri: Kuala Belait Seria Muara Bangar.

* Yüzölçümü: 5765 km2.

* Nüfusu: 275.000 (1993 tahmini). Halkın % 60'ı şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 74 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı binde 11'dir. Nüfusun % 34'ü 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.

Km2 başına düşen insan sayısı: 47.7

* Nüfus artış hızı: % 3

* Etnik yapı: % 45 Malaylar % 23 Çinliler % 10 Kedaylar % 5.5 Melanular % 3.5 Güney Asyalılar kalanı yerli kabileler ve küçük azınlıklar. Brunei'deki Malayların tamamına yakını Müslümandır. (Malaylar hakkında Malezya'daki etnik unsurlara bkz.)

* Dil: Resmi dil Malayca'dır. İngilizce Çince ve çeşitli yöresel diller de kullanılır.

* Din: Resmi din İslâm'dır. Halkın % 75'i Müslümandır. % 15 oranında budist % 9 oranında da hıristiyan vardır. Diğerleri küçük azınlıklardır. Müslümanların büyük çoğunluğu sünni şafiidir.

* Coğrafi durumu: Bir Güneydoğu Asya ülkesi olan Brunei Borneo adasının kuzeybatı kıyısında bulunmaktadır ve kuzeyden Güney Çin Denizi doğudan batıdan ve güneyden Malezya'ya bağlı Sarawak Federal Devleti'yle çevrilidir. Güney Çin Denizi'ne bakan sahilinin uzunluğu 200 km.'ye yakındır. Malezya'ya bağlı olan Sarawak toprakları Brunei topraklarını ikiye böler. Doğuda kalan kısma Teburong adı verilir ve burası küçük bir bölgedir. Doğu kesimde Teburong batı kesimde de Belait Tutong ve Brunei ırmakları mevcuttur. Topraklarının % 1'i tarım arazisi % 1'i otlak % 78'i de ormandır. Tarıma elverişli arazileri genellikle kıyı boyundadır. En yüksek yeri Bukit Pagon (1850 m.)'dur. Ülkede tropikal iklim hâkimdir. Kıyı kesimleri bol yağmur alır. Başkent Bender Sri Begawan'da yıllık sıcaklık ortalaması 27.3 derecedir.

* Yönetim şekli: Brunei geniş yetkilere sahip bir sultan tarafından yönetilmektedir. Devlet ve hükümet başkanı sultandır. Anayasa 21 kişilik bir Yasama Meclisi oluşturulmasını bu meclisin üyelerinden 10'unun seçimle belirlenmesini 11'inin de sultan tarafından atanmasını öngörmektedir. Ancak 1965'te gerçekleştirilen genel seçimlerden sonra ülkede hiç seçim yapılmadı. Brunei BM İKÖ (İslâm Konferansı Örgütü) ASEAN (Güneydoğu Asya Milletler Birliği) OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı) APEC (Asya - Pasifik Ekonomik İşbirliği Konseyi) İslâm Kalkınma Bankası gibi uluslararası örgütlere üyedir.

* İdari bölünüş: 4 idari bölgeden meydana gelir.

* Tarihi: Brunei'de İslâm 15. yüzyılın başlarından itibaren yayılmaya başladı. Bunda da zamanın Brunei sultanı Awang Alang Betatar'ın Müslüman olmasının önemli etkisi oldu. Bu kişi o zaman Malaya yarımadasında kurulmuş olan Müslüman Malakka sultanlığına ziyarette bulundu ve bu ziyareti esnasında Müslüman oldu. Adı geçen sultan Müslüman olduktan sonra adını Muhammed İskender Şah olarak değiştirmişti. (Bu konuda Malezya tarihine bkz.) Muhammed Şah böylece Brunei'de bir Müslüman sultanlık kurdu. Bu sultanlık 15. yüzyılın sonlarına doğru topraklarını genişleterek Borneo adasının büyük bir kısmını Filipinler'deki Luzon'u ve Sulu takımadalarını yönetimine alan bir devlet haline geldi. 1565 yılında Filipinler'e kadar ulaşan İspanyol sömürgeciler Müslümanların elindeki bazı yerleri işgal ettiler. İspanyol sömürgeciler Brunei'ye de saldırılar düzenlediler. 17. yüzyılın başlarından itibaren Hollandalılar da Brunei'yi güneybatıdan sıkıştırmaya başladılar. Bu sırada Hollandalı sömürgeciler Borneo'nun güneyinde koloniler kurmaya başlamışlardı. Hollandalılar zaman içinde Doğu Hint adalarını tamamıyla hâkimiyetlerine aldılar. Hollandalıların arkasından İngiliz sömürgeciler de bölgeye yerleştiler ve İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Brunei'yle yakından ilgilenmeye başladı. Bölgede İngilizlerin güçlerini artırması Hollandalıların zayıflamalarına yol açtı. İngilizler 1841'de kuzeydeki Labuan adasını ele geçirdiler. Aynı yıl Brunei sultanına karşı başlatılan bir ayaklanmaya müdahale ederek bu ayaklanmayı bastıran İngilizler karşılığında James Brooke adlı bir üst düzey İngiliz subayını Sarawak valiliğine tayin ettirdiler. Bunun arkasından İngilizler bölgedeki hâkimiyet alanlarını genişleterek Brunei sınırlarını sürekli daralttılar. 1847'de Brunei sultanının sarayındaki bütün İngiliz danışmanları öldürmesi İngilizlerin saldırılarını daha da şiddetlendirmelerine vesile oldu. 1888'de Brunei tamamen İngiliz himayesine girdi. 1906'da da İngilizlerin bölgedeki valisi Brunei üzerinde her türlü yetkiye sahip oldu. İngilizlerin bu yönetimleri 1941'e kadar devam etti. 1941'de Brunei Japonya tarafından işgal edildi ve Japon işgali 1945'e kadar sürdü. 1945'te Avustralyalı birliklerce geri alınarak yeniden Sarawak'taki İngiliz valisine bağlandı. 1956'da Brunei Halk Partisi kuruldu. 1959'da İngiliz himaye sisteminde bazı değişiklikler yapıldı. 1961'de Brunei Birlik Partisi kuruldu. Bu siyasi oluşumlar İngiliz sömürgecileri bazı anayasal değişikliklere ve bazı şeyleri kabullenmeye zorladı. 1962'de üyelerinden bazıları seçimle belirlenen ve sınırlı yetkilere sahip bir yasama meclisi oluşturuldu. 8 Aralık 1962'de Brunei Halk Partisi taraftarları İngiliz himayesindeki Sultan III. Ömer Ali Seyfeddin'e karşı bir ayaklanma başlattılar. Ancak bu ayaklanma İngiliz kuvvetlerince bastırıldı ve Halk Partisi de kapatıldı. 1965'te yeni bir yasama meclisi oluşturulması için seçimler yapıldı. Seçimlerde yasama meclisinin 21 üyesinin sadece 10 üyesi halk tarafından belirlendi. Diğer 11 üyesi sultan tarafından tayin edildi. Göstermelik olduğu anlaşılan bu seçimler halkı tatmin etmedi. Sultan III. Ömer 1967'de tahtı oğlu Muda Hasanal Bolkiah'a bıraktı. Muda Hasanal Bolkiah 1979'da İngilizlerle 1983 sonunda İngiliz himayesinin kalkması üzere anlaşma yaptı. Bu anlaşma gereğince Brunei 1 Ocak 1984'te bağımsızlığını ilan etti. Muda Hasanal Bolkiah İngilizlerle iyi geçinen biridir. Hatta Malezya veya Endonezya'nın ülkesini ilhakından korktuğundan İngiliz himayesinin kalkmasını pek istemiyordu. İngiliz himayesinin kalkmasını ancak söz konusu iki devletin Brunei'yi kendi topraklarına ilhak etmeyecekleri üzere garanti vermelerinden sonra kabul etti. Brunei bağımsızlığından buyana Sultan Muda Hasanal Bolkiah tarafından yönetilmektedir.

* Dış problemleri: Brunei'nin Malezya veya Endonezya'nın ülkesini ilhak edebileceği konusundaki endişesi devam ediyorsa da görünüşte bu iki ülkenin Brunei'yi tehdit edici bir politikaları yok. Brunei ilhak ihtimaline karşı İngiltere'yle sıkı bir bağlantı içinde olmaya çalışıyor.

* İç problemleri: Ülkenin en önemli iç problemi milli gelirin paylaşımındaki dengesizlik ve yönetimin aşırı israfçı bir tutum içinde olmasıdır. Brunei sultanı dünyanın en zengin adamı ve oldukça lüks düşkünü kişi olarak biliniyor. Ancak halk da durumundan memnun göründüğünden sultanın tutumu bir toplumsal çalkantıya yol açmıyor.

* İslami Hareket: Brunei içine kapalı bir ülkedir. Sultanlık ülkede herhangi bir muhalefetin oluşmasına imkân vermek istemiyor. Bu yüzden 1950'lerde kurulmasına izin verilen Brunei Halk Partisi'nin yönetimi eleştirmeye başlaması üzerine sultan hemen partiyi kapatmış ve ileri gelenlerini de ya hapse atmış ya da sürgüne göndermişti. Sultanlığın bu politikası ülkede yönetimi etkileyebilecek bir örgütlü çalışmaya fırsat vermemektedir. Ancak özellikle yurtdışında eğitim gören öğrencilerin etkisiyle halk ve gençlik arasında ciddi bir İslâmi uyanışın başladığı dikkati çekmektedir. Sultan tahtını sağlama alabilmek ve İslâmi konularla ilgili tenkide muhatap olmamak veya muhatap olduğu zaman kendini savunabilmek için İslâmi sayılabilecek bazı işler yapmayı ihmal etmiyor. Bunun için başkente oldukça görkemli bir cami yaptırdı. Faizli uygulamalara karşı çıkanların tasarruflarını yatırabilmeleri için faizsiz bir banka kurdurdu ve bu konuda Körfez ülkelerinde kurulmuş olan faizsiz finans kuruluşlarıyla işbirliğine girdi. Ancak bütün bu uygulamaların ileride halkı tatmin etmemesi ve halkın gerçek anlamda bir İslâmi yönetim istemesi uzak bir ihtimal değil.

* Ekonomi: Brunei'yi zengin yapan ve kişi başına düşen milli gelir miktarının yüksek olmasını sağlayan şey petrol ve doğal gazdır. 1992'de toplam 66 milyon varil petrol 8 milyar 396 milyon m3 doğal gaz üretmiştir. 1993'teki petrol rezervi 1 milyar 130 milyon varil doğal gaz rezervi de 371 milyar m3 olarak tahmin ediliyordu. Petrol ve doğal gazdan elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 47'dir. Yüzölçümünün sadece % 1'ini oluşturan tarıma elverişli arazisinde daha çok kauçuk pirinç ve çeşitli sebze ve meyve üretilmektedir. Tarımdan edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 2'dir. Balıkçılık da yaygındır. 1991'de % 93'ü denizden % 7'si iç sulardan olmak üzere toplam 1700 ton balık ve deniz ürünü avlanmıştır. Çalışan nüfusun % 3.5'i tarım ve balıkçılıkla uğraşmaktadır. Topraklarının dörtte üçü ormanlarla kaplı olan Brunei'de orman ürünleri ve kereste de önemli bir gelir kaynağıdır. 1991'de 295 m3 tomruk üretilmiştir. Brunei'de milli gelirin yüksek olması dolayısıyla insanlar payına düşene razı olmaktadırlar. Ama normalde milli gelirin paylaşımı adil değildir. Milli gelirden en yüksek payı alan kişi sultandır. 25 milyar dolarlık bir servete sahip olan Brunei sultanı dünyanın sayılı zenginlerindendir.

* Para birimi: Brunei doları.

* Gayri safi milli hasılası: 3 milyar 822 milyon dolar. (Yıllık safi artış: % 0.2)

* Kişi başına düşen milli gelir: 13.900 dolar.

* Dış ticaret: İhraç ettiği ürünlerin başta gelenleri petrol doğal gaz (bu ikisinin ihracattaki payı: % 97.5) kereste ve orman ürünleridir. İthal ettiği malların başında elektrikli ve elekronik aletler ulaşım araçları ve yedek parçaları makineler gıda maddeleri ve dayanıklı tüketim malları gelir. Dış ticaretinde birinci sırayı Japonya alır. İkinci sırada Tayvan ABD ve çeşitli Avrupa ülkeleri gelir. 1990'da ihracat gelirleri ithalat giderlerinden 960 milyon dolar fazla olmuştur.

* Sanayi: Brunei'de iki büyük petrol arıtma tesisi bulunmaktadır. Yine Lumut adlı şehrinde büyük bir doğal gaz sıvılaştırma tesisi mevcuttur ve burada yılda 5 milyon ton sıvılaştırılmış gaz elde edilmektedir. Bunun dışındaki sanayi kuruluşları küçük atölyelerden ve imalathanelerden ibarettir. Buralarda günlük hayatta kullanılan araç gereçler imal edilmektedir. Sanayinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 9'dur. Çalışan nüfusun yaklaşık % 9.5'i sanayi sektöründe iş görmektedir. Buna petrol tesislerinde çalışanlar da dahildir.

* Enerji: Brunei'de 1991'de 1 milyar 242 milyon kw/saat elektrik üretilmiştir. Aynı yıldaki elektrik tüketimi de bu rakama eşittir. Elektrik enerjisinin tamamı termik santrallerden elde edilmektedir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 4705 kw/saattir.

* Ulaşım: Ülkenin tek havaalanı başkentteki uluslararası trafiğe açık havaalanıdır. Başkentte ithalat ve ihracatta kullanılan bir de liman vardır. Brunei 100 grostonun üstünde yük taşıyabilen 51 gemiye 20 km demiryoluna yarısı asfaltlanmış olmak üzere 2250 km. karayoluna sahiptir. Bu ülkede ortalama 2 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.

* Eğitim: Eğitim ücretsizdir. 165 ilkokul 20 genel ortaöğretim kurumu 6 mesleki ortaöğretim kurumu 2 de yüksek öğretim kurumu mevcuttur. Yükseköğrenim çağındaki gençlerden yükseköğretim kurumlarına kayıt yaptıranların oranı yaklaşık % 20'dir. 25 yaşın üstündekilerin % 9.5'i yüksek öğrenim görmüştür. Okuma yazma bilenlerin oranı da % 86'dır.

* Sağlık: Brunei'de 10 hastane 185 doktor 35 diş doktoru 1000'e yakın da hemşire mevcuttur. 1486 kişiye bir doktor düşmektedir.

[Hasret]