rüzgarlar ve havanın hareketleri

[Hasret]

Rüzgarlar ve Havanın Hareketi

Havanın dünya yüzeyine göre yer değiştirmesi olayına rüzgar deriz. Bu, atmosfer içinde periyodik düzenlilik gösteren bir olaydır.

Güneş ışınlarının yere ve zamana bağlı değişkenliğinden kaynaklanan ısı farkları, hava basıncında değişmelere yol açar; ısınan hava yükselir, daha soğuk olan hava da onun yerine doğru akar. Dünya’nın dönme etkisinin de bunlara katılmasıyla troposferde hava hareketleri gözlenir. Bunlar da bazen alize rüzgarları, batı rüzgar bölgeleri, kutuplardaki doğu rüzgar alanları gibi büyük ve periyodik hava akımlarının oluşmasına yol açar.


Bunların dışında bir dizi yerel hava akımı olayı da gözlenebilir. Bunlar yerel koşullara göre lodos, poyraz ya da bora gibi adlarla anılır.

Rüzgarın hızı saniyede metre (m/sn) ya da mil (kn) olarak ölçülür. 2 kn yaklaşık 1 m/sn’ye eşittir. Rüzgarın hızını anemometre adını taşıyan araçla ölçme olanağı bulunmadığı zaman şiddetini 0-12 arasında basamaklandırılmış olan Beaufort ölçeğine göre kestirme olanağı vardır: Dumanın yer yüzeyine dik olarak yükselmesi durumunda rüzgarın gücü 0’a eşit olur, 4 durumunda toz bulutları uçuşur, 10’da ağaçlar köklerinden sökülür, 12’de ise hızı saatte 110 km’yi bulan bir tayfun söz konusudur.

[Hasret]

1. SÜREKLİ RÜZGARLAR

a)Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından Ekvatoral A.B alanına doğru olan hava hareketidirler.
Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar.
Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar.
b)Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarına doğru esen rüzgarlardır.
Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar.
c)Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki Termik Y.B alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doğru esen rüzgarlardır.
60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar.
NOT:Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer.
Sürekli rüzgarlar bütün yıl birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına neden olurlar.

2. MEVSİMLİK RÜZGARLAR(Muson )
Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır.

Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar.
Kışın karadan denize doğru eserler. Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler.
Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar. Dünyanın en fazla yağış alan yeri Muson Asyası'nda Çerapunçi (Hindista'nın K.Doğusundadır. Yıllık ortalama 12.000 mm yağışalır.) dir.
Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca yağışlıdır.
Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur.

3. YEREL RÜZGARLAR
a)Meltemler:Günlük ısınma farkından doğarlar. Etki alanları dardır.
Kara-deniz meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar.

Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur. Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir.
NOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya doğru estiği için yağış bırakmaz. Sadece havayı serinletir.
Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin farklı ısınması sonucu oluşurlar. Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının farklı olması etkilidir.

Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken ısınır, daha erken soğur. Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi olur.
NOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik devirli olmalarıdır.
b)Sıcak Yerel Rüzgarlar
1)Föhn Rüzgarları:Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan aşağı doğru esen rüzgarın sıcaklığı artar. Çevrede nem açığı oluşur. Bitkilere kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn rüzgarları denir.

Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir.
Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar. Föhn rüzgarları bu genellemeye uymaz.
Türkiye’de Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’da etkilidir.
2)Sirokko: Büyük Sahradan İtalya’nın güneyine doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır. Akdeniz’den geçerken nem aldığından İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır.

3)Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır.
c)Soğuk yerel rüzgarlar:
1)Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.
2)Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.
3)Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.
4)Etezyen:Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır. Asor Y.B etkisiyle oluşur.
d)Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan çok şiddetli rüzgarlardır. Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Kasırga,Hortum gibi isimler verilir.

TÜRKİYE'DE ETKİLİ OLAN RÜZGARLAR
Türkiye Batı rüzgarları kuşağındadır.Ancak yerşekillerinden dolayı bu rüzgarların etkisi görülmez. Yurdumuz daha çok yerel rüzgarların etkisindedir.