hipofiz bezi ve hormonları

[_SoN_]

hipofiz bezi ve hormonları

HIPOFIZ BEZI VE HORMONLARI PROF DR METIN OZATA




HIPOFIZ BEZI VE HORMONLARI
PROF DR METIN OZATA

Hipofiz bezi, kafatasinin ortasinda, bulundugu yer olarak her iki gözün arasinda, burnumuzun üst kisminin arkasinda bulunan kemigin içerisinde bulunan bir bezdir. Agirligi ortalama 600 mg kadar olup kuru fasulye gibi oval, simetrik, kirmizi-kahverengi renktedir. Kadinlarda erkeklerden biraz daha büyüktür.
Bu bez iki kisimdan olusur ve ön kismina ‘’ön Hipofiz’’ veya tip dilinde adenohipofiz denir. Arka kismina ‘’arka hipofiz’’ veya tip dilinde posterior hipofiz denir. Ön bölüm hipofizin %75-80’nini olusturur.
Ön Hipofizden 6 tane hormon salgilanir. Bu hormonlar sayesinde vücudumuzda bulunan diger salgi bezleri çalisir ve onlarin hormon yapmasini saglar. Yani hipofiz bezi bir orkestra sefi gibi vücuttaki tüm salgi bezlerini kontrol eder.
Ön hipofizden salgilanan hormonlar sunlardir:
1. FSH (Follikül stimüle edici hormon)
2. LH (lüteinize edici hormon)
3. Prolaktin (süt salgilatici hormon)
4. Büyüme Hormonu veya diger adiyla Growth Hormon
5. ACTH (Adrenokortikotropik hormon)
6. TSH (tiroid stimüle edici hormon)
Arka hipofizden salgilanan 2 hormon vardir:
1. ADH (anti-diüretik hormon) veya diger adi vazopressin
2. Oksitosin
Hipotalamus-Hipofiz-Salgi Bezi Aksi
Yukarida anlatildigi sekilde hormonlarin salinimi için önce hipotalamustan bazi hormonlar salgilanmakta bunlar hipofize gelerek bu defa hipofizden diger hormonlari salgilatmaktadir. Ikinci adimda ise hipofizden salgilanan hormonlar vücuttaki salgi bezlerine giderek o bezlerden bazi hormonlarin salgilanmasini saglamaktadir. Iste hipotalamus-hipofiz-salgi bezi ekseni dedigimiz bu yol sayesinde hormonlar gün içinde salgilanmaktadir. Hangi hormonunun hangi hormonu salgilattigini asagidaki tabloda söyle özetleyebiliriz:
Hipofiz Hormonlarinin Etkileri:
1) FSH ve LH:
FSH ve LH hormonlari erkek ve kadinda üreme organlarina etki ederler ve bu sayede cinsel hormonlarin yapimini, cinsel farklilasmayi ve kadinda yumurta, erkekte ise sperm gelisimini saglar.
FSH erkekte testiste bulunan sertoli hücrelerine ve spermin yapildigi seminifer tüplere etki eder. FSH’nin etkisiyle sertoli hücresinden inhibin adinda bir hormon salgilanir ve FSH hormonunun hipofizden fazla salgilanmasini önler. FSH testiste bulunan seminifer tüplerinde sperm gelisimini saglar. LH hormonu ise testiste bulunan leydig hücrelere etki eder ve bu hücrelerden testosteron adi verilen erkeklik hormonunu salgilatir. Sperm hücrelerinin gelisiminde hem FSH hem LH hormonu etkilidir.
Kadinlarda ise FSH hormonu yumurtalikta bulunan granuloza hücrelerine etki ederek östrojen hormonunu salgilatir. LH hormonu ise yumurtalikta bulunan teka hücrelerine etki ederek androjen denen bazi hormonlar üretir ve bunlar sonra yine östrojene dönüsür. LH hormonunun ana etkisi yumurtlamanin saglanmasidir. Olusan yumurtlama sonrasi olusan korpus luteumdan ise progesteron hormonu salgilanmasi LH hormonu ile saglanir.
FSH ve LH hormonu pulsasyon halinde salgilanarak etki ederler. Yani salinim hep ayni düzende degildir.
FSH ve LH hormonlarinin salinimi hipotalamustan salgilanan GnRH hormonu sayesinde olur. Vücutta seks hormonlari dedigimiz testosteron ve östrojen azalinca GnRH salinimi olur ve hipofizden FSH ve LH salgilanir. Ergenlik (tip dilinde puberte) baslayinca bu hormonlarin salinimi artar ve ergenlik olusur. Yani erkekte sakal, biyik çikmasi, penis ve testislerde büyüme, ses kalinlasmasi, koltuk alti killanma ve penis etrafinin killanmasi olusur. Kizlarda ise adet baslamasi ve memelerin büyümesi olusur. Kizlarda ergenlik 9-13 yaslari arasinda, erkeklerde 12-14 yaslari arasinda olur.
FSH ve LH salini adet boyunca degisiklik gösterir. Yumurtlama öncesi artan östrojen hormonu sayesinde FSH en yüksek seviyesine çikar. Kadinlarda menopoz döneminde FSH ve LH hormonu yükselir.
Erkeklerde ise FSH ve LH hormonu yasla birlikte hafif artar ve testosteron hormonu azalir.
2) TSH (Tiroid Stimüle Edici Hormon)
TSH hormonunun hipofizden salgilanmasini hipotamustan salgilanan TRH hormonu saglar. TSH hormonu kana karisarak boynumuzda bulunan tiroid bezine gider ve onun her türlü çalismasini ayarlar. Tiroid bezinin kandan iyod almasi, tiroid hormonlarinin yapimi ve bezden salgilanmasi ve tiroid bezinin büyümesi hep TSH hormonu sayesinde olur. Kanda T3 ve T4 hormonlari azalinca hipofizden TSH salinimi artar. Eger kanda T3 ve T4 hormonlari fazlaysa TSH salgisi azalir. Pulsasyon yaparak salgilanan TSH hormonu geceleri biraz daha fazla salgilanir. Normalde kanda 1-5 IU/L arasinda bulunur.
3) Prolaktin
Prolaktin hipofizden salgilanan ve süt hormonu olarak bilinen hormondur. Prolaktin hormonu stres durumunda, gögüs duvarinin hasarinda ve gebelikte kanda yükselir. Normalde kanda 15-20 ng/ml arasinda degisir.
Prolaktin hormonunun görevi süt salgisini baslatmak ve devam ettirmektir. Gebelikte prolaktin yüksek oldugu halde süt salgisinin olmamasi kanda artan östrojen ve progesteron hormonlarinin süt salgilanmasini önlemesi nedeniyledir. Dogumla birlikte bu hormonlarin birden azalmasi süt salgilanmasini baslatir. Oksitosin isimli hormon da sütün memeden çikmasini saglar. Prolaktin etkisiyle FSH ve LH hormon salinimi azaldigindan emzirme döneminde yumurtlama olmaz. Prolaktin fazlaligi bazi hastaliklar yaparsa da prolaktin azliginin kadinlarda adetleri bozdugu biliniyor. Erkeklerde prolaktin azliginin etkileri bilinmiyor.
4) Büyüme Hormonu
Tip dilinde büyüme hormonuna growth hormon adi verilir. Büyüme hormonunun salgilanmasi hipotalamustan salgilanan GHRH isimli hormonun sayesinde artarken hipotalamustan salgilanan somatostatin isimli hormonun salgilanmasiyla azalir. Ayrica beslenme, seks hormonlari ve bazi büyüme faktörleri de büyüme hormonunun salgilanmasini etkiler. Mideden salgilanan ve istah üzerine etkili olan Ghrelin isimli hormon da büyüme hormonunu artirir. Bu hormon GHRH’un baglandigi reseptörlere baglanir.
Büyüme hormonu salgisi gece artar, gündüz azalir. Uyku, stres, kan sekeri düsüklügü, açlik, kanda üre yüksekligi ve siroz durumunda büyüme hormonu kanda artar. Uykunun baslangicinda büyüme hormonu salgisi maksimum düzeye çikar.
Yasin ilerlemesiyle büyüme hormonu salgisi azalir.
Kan sekerinin yükselmesi, sismanlik, tiroid hormon azalmasi, kanda kortizol artmasi ise büyüme hormonu salgilanmasini azaltir.
Büyüme hormonu kana karisarak karacigere gelir ve oradan IGF-1 isimli hormonu salgilatir. IGF-1 hormonu fazla salgilanirsa büyüme hormonu salgisini önler. IGF-1 karacigerden baska böbrek, bagirsaklar ve kikirdak dokusunda da yapilir. IGF-1 hormonu sayesinde kas, kikirdak ve kemik büyümesi saglanir. Bu sayede boy uzar.
5) ACTH
ACTH hormonuna tip dilinde kortikotropin hormon adi da verilir. Hipofiz ön kismindan salgilanir. ACTH salgilanmadan önce proopiomelanokortin isimli büyük bir moloküldür. Bu parçalaninca ACTH olustugu gibi ciltte pigmentlesmeyi saglayan beta-MSH, beta –endorfin gibi hormonlar da olusur.
Hipofizden ACTH salinmasi için hipotalamustan CRH isimli hormonun salgilanmasi gerekir. CRH hormonunun etkisiyle ACTH salinmaktadir. Gida alimi ACTH salinimini artirir.
ACTH hormonu hipofizden salgilandiktan sonra kan yoluyla böbreküstü bezlerine gelir. Böbreküstü bezlerine adrenal bez adi da verilir. Bu bezler sag ve sol olmak üzere iki adettir. Iste ACTH adrenal bezinden bazi hormonlarin salgilanmasini artirir. Bunlardan
Psikolojik ve fiziksel stresler, agri, travma, oksijen azligi, kan sekeri düsmesi, soguk, ameliyat, depresyon, ates yükselmesi kortizol ve ACTH salinimini artirir.
Kanda kortizol artarsa ACTH salinimi azalir. Tersine kanda kortizol artarsa ACTH salinimi artar.

6) ADH
ADH veya açik adiyla ‘’antidiüretik hormon’’ (ADH) hipotalamusta yapilip oradan sinir hücreleriyle arka hipofize tasinir ve buradan kana salgilanir. Bu hormona vazopressin adi da verilir. Vücudun su dengesini saglar. Böbreklere etki ederek süzülen kanin geri emilmesini saglar. ADH hormonu ayrica damarlarin kasilmasi ve kalp üzerinde de etkilidir.
7) Oksitosin
Oksitosin hormonu ADH gibi hipotalamusta yapilir ve yine onun gibi sinir hücreleriyle arka hipofize tasinarak oradan salinir. Oksitosin memedeki kasilmayi saglayarak sütün memeden çikmasini saglar.