Schubert, 19. yüzyılın en büyük bestecilerinden ve gelmiş geçmiş en duyarlı şarkı yazarlarından biridir. Otuz bir yıllık yaşamına sığdırdığı 8 senfoni, pek çok şarkı, oda müziği yapıtı ve piyano parçalarıyla Romantik ruhun ilk temsilcilerinden biridir. Mozart'tan bile kısa yaşayan bu Avusturyalı, çok erken yaşta bestecilik olgunluğuna ermiştir. Lied'leri, Bitmemiş Senfoni''si ve Alabalık Beşlisi ile müzik tarihinde unutulmaz bir yeri vardır.

Franz Peter Schubert, Çek asıllı bir babadan ve Polonyalı bir anneden 31 Ocak 1797 günü Viyana'da dünyaya gelir. Dört erkek kardeşin en küçüğüdür. Babası ona keman çalmayı öğretir, sonra da en yakın kiliseye gönderip org öğrenmesini ister. Oysa küçük Schubert'e kilise orgcusunun öğretecek pek bir şeyi yoktur. Sanki her şeyi önceden öğrenmiştir. On bir yaşında saray korosuna girer. Aynı zamanda ilkokul müzik öğretmeni olabilmek için eğitimini sürdürür. Okul orkestrasının başkemancılığını ve ara sıra da yönetmenliği üstlenir.

1810'da sarayın müzikçisi Antonio Salieri ile çalışmaya başlar. 1812'de annesi ölür. Bu arada ilk yapıtlarını ortaya çıkarmaktadır: Şarkılar, piyano parçaları ve kardeşleriyle babasının da çalabilmesi için yaylı çalgı dörtlüleri. 1813'te ilk senfonisini yazar ve bir opera bestelemeye kalkışır. 1814'te okulu bırakıp öğretmenliğe başlar ve kendini tümüyle müziğe adar. Goethe'nin Faust'undan esinlenip yazdığı Grethen Çıkrık Başında adlı şarkısı ilerde bu dalda ne denli başarılı olacağını muştulamaktadır. 1815'te bir okula müdür olur. Aynı yıl içinde besteleme temposu hızlanır: 150 şarkı, 2 senfoni, piyano parçalan, iki missa, dört küçük opera ortaya çıkar.

Schubert küçük yaştan beri ailesi ve yakın çevresi ile müzik yapmayı sever. İlk gençlik yıllarında bestelediği her yeni yapıtı dostlarıyla paylaşmayı, hemen onlara duyurmayı gelenekleştirir. Bu nedenle, 1826'dan sonra kendi evinde dost çevresini topladığı Schubertiad adlı müzik geceleri düzenler. Önce danslar ve popüler şarkılara piyanosuyla eşlik eder, ardından yeni yapıtlarını çalıp duyurur. Dostları, sanata ilgi duyan, öğrenmek tutkusu olan ve bohem yaşamı seven orta sınıf gençlerdir.

Schubert'e Schwammerl (tombul) adını vermişlerdir. Giderek bu toplantıların ünü büyür. Çünkü J. M. Vogl adlı ünlü bir bariton Schubert'in piyanosu eşliğinde onun şarkılarını söylemeye başlar. Bu arada sürekli şiir okumakta, şarkılarına konu oluşturacak dizeleri araştırmaktadır. Goethe gibi ünlü ozanlar olduğu kadar, hiç adı duyulmadık ozanlar da onun dünyasına girer. Amaç, müziğe uyum sağlayacak söz dizisini ve imge gücünü yaratmış olmasıdır.

1717 yine son derece verimli bir yılıdır Schubert'in. Birçok şarkının yanı sıra keman, piyano sonatları, Beşinci Senfoni'si ortaya çıkar. 1818'de ve 1824'te iki yaz Kont Johann Esterhâzy'nin çocuklarına Macaristan'da, Zseliz'deki konutunda müzik dersleri verir. 1818-20 arasındaki yıllar, bestecinin gençlik çalışmalarından orta dönemine geçişidir. Artık ünü iyice yaygınlaşır. Tiyatro oyunları için yazdığı müzik, ayrıca şarkılı oyunlar, kalıcı değerleri olmasa da ona geçici ün getirir. Aynı yılın yazında bariton Vogl ile birlikte Viyana'nın 90 mil dışında, Steyr adlı bir kasabaya çağrılırlar. Burada Schubert'e bir piyanolu beşli ısmarlanır. Sonuç: Alabalık Beşlisidir.

Bu arada Schubert'in arkadaş çevresi genişlemektedir. Politikacılar, saray memurları, ressamlar, şancılar ve tiyatrocular Schubertiad'lara katılmaktadır. Bestecinin yapıtlarını nedense basımevleri çok ağır basar. Aynı şekilde bu dönemin emek verilmiş operası Alfonso ve Estrella'yı sahnelemek için de opera kuruluşları pek güç harcamaz. Rossini'nin parlak operalarıyla halkı çekmek varken, Schubert gibi yerel bir bestecinin dramatik öğeden yoksun, peş peşe dizili şarkılardan oluşan yapıtı ne denli alımlı olabilir?

1820'lerden sonrası Schubert'in piyano ve orkestra yıllarıdır. Piyano için Gezgin Fantezisi, dostlarıyla aynı klavyeyi paylaşmak üzere piyano düetleri, birçok sonat, vals ve dans, Bitmemiş Senfoni ile birlikte bu yılların ürünüdür.

1822'de Schubert'in yaşamındaki felaket başlar. Genelevlerden frengi kapmıştır. Bundan böyle bazı tedavi yöntemleriyle iyileşmiş gibi görünse de ölüm nedeni yine frengi olacaktır. Böylece 1823'ten sonrası, bestecinin yeniden ailesinin yanına dönmesiyle başlayan son dönemidir. Artık yayıncılar onun yapıtlarını basmak için yeterince ünlü olduğunu kabul etmişlerdir. Yine opera girişimlerinde bulunur, ölümüne dek hiç seslendirilmeyen Fierrabras'ı yazar.

1824'te, Esterhâzy'lerden dönüşünde hastalanıp hastanede yattığı söylenir. Yine de çalışmaktadır. Güzel Değirmenci Kız başlıklı 18 şarkılık lied demeti ortaya çıkar. Doğanın insan yaşamındaki yeri, şiirin dizelerinde olduğu kadar piyanonun dramatik eşliğinde de yansır. Wohin'de bir derenin akışını anlatan sözler piyano ile betimlenmektedir.

1825 yazını Kuzey Avusturya'da geçiren Schubert Büyük Do Majör Senfoni'sini bu dönemde besteler. Bu senfoni, opus sayısı olarak kimi zaman dokuzuncu kimi zaman yedinci sırayı alır. Ne yazık ki Schubert bu senfoninin çalındığını da duyamamıştır. Yapıt 1837'ye dek kardeşi Ferdinand'da kalmış, sonra Schumann'ın eline geçmiş ve ilk yorumu 1838'de Mendelssohn tarafından kısaltılarak yönetilmiştir.

1825'te Viyana'ya gelen Schubert, yapıtlarının basımından biraz para kazanmaya başlar. 1826'dan sonra yazdığı oda müzikleri, iç dünyasının huzursuzluğunu yansıtır: Sürekli değişen ruh durumu; sıkça tonalite değişimleri ve yaylı çalgıların tremoloları ile duyulur. Aynı huzursuz ve karamsar ortam, Kış Gezisi başlıklı lied demetinde de yer alır (1827). Şarkıların çoğu gizemli minör tondadır. Şiir de müzik de, soğuk ve karanlık ortamda yol alan yalnız adamın öyküsünü anlatmaktadır. Bestecinin dostları bu denli karamsar şarkılardan kaygı duyup onun ruhsal sağlığının da bozulduğunu düşünürler.

Aynı yıl, 1827'de Schubert, Beethoven'in cenazesine bir meşale taşıyıcısı olarak katılır. 1828'in başlarında piyanolu trioları, yaşam dolu Impromptu'leri ve Moment musical'leri yayınlanır. Bu arada Filarmoni Derneği tarafından ilk ve son kez tümüyle onun yapıtlarına ayrılan konser, Schubert'e iyi bir gelir sağlar. Eylül ayında kardeşi ile birlikte bir eve taşınır. Hızla beste yazmaktadır. Kuğu Şarkıları, yeni bir senfoninin taslakları, piyano sonatları ve Yaylı Çalgılar Beşlisi peş peşe doğar. 19 Kasım 1828'de yaşamının ve kendi "kış gezisinin" sonuna gelir. Viyana Merkez Mezarlığı'nda, Beethoven'in yanında gömülüdür.

Schubert'in yapıtları bir Viyanalı müzikbilimci olan Otto Erich Deutsch (1883-1967) tarafından derlenmiş ve Deutsch sayıları almıştır. Örneğin: Bitmemiş Senfoni, 0.759 sayısını taşır.


SCHUBERT'İN YAPITLARI

Lied'ler: Genç yaşlarından başlayıp yaşamının sonuna dek 634 lied besteleyen Schubert, diğer yapıtlarında olduğu gibi, liedlerinde de duygusal bir melodi çizgisi ve uyumlu bir armonik doku gözetmiştir. Piyano ve ses, şiirin içeriğini açıklamak

üzere eşit işlevdedir. Goethe'nin şiirlerine yazdığı şarkılardan başka ozan Wilhelm Müller'in dizelerine yazılan iki ayrı lied demeti vardır: Güzel Değirmenci Kız (1823) ve Kış Gezisi (1827). Schubert'in ölümünden sonra basılan 12 şarkılık demet, Kuğunun Şarkıları adını alır. Birçok oda müziğini ve piyano yapıtım da /zerlerindeki temaların esini ile bestelemiştir.

Piyano yapıtları: Piyano edebiyatını besleyen pek çok yapıtı olduğu halde Schubert, hiç piyano konçertosu yazmamıştır. Küçük, içten piyano parçaları, Müzikli Anlar (Moments musicaux) ve Impronıptu'lerle, valsler, marşlar ve dansları içerir. Bu kısa ve alımlı piyano besteleri, kendinden sonraki pek çok romantik besteciye örnek olmuştur. Daha geniş biçimdeki piyano yapıtları, Gezgin Fantezisi; iki piyano için Fa Minör Fantezi ve sonatlardan oluşur.

Özellikle Gezgin Fantezisi piyanistin parlak tekniğini gerektirir. Bir sonat gibi dört bölümden oluşur ancak bölümler birbirine bağlıdır. Sonatlarının çoğu Haydn ve Mozart etkisindedir. Dış yapı olarak Klasik biçime bağlıdır. Son dönem sonatları, Beethoven'in ateşli anlatım tekniğini anımsatır. Ancak Üçüncü Sonat, Si Bemol Majör olanı, artık tüm etkilerden kurtulmuş, Schubert'e özgü lirik kişiliğe kavuşmuştur. Aynı zamanda armonik etkinliğe ve piyanonun çalgı olarak dokusuna büyük özen gösteren bu sonat, bestecinin piyano dağarcığına sunduğu bir başyapıttır.

Oda müzikleri: Schubert'in oda müzikleri, yapıtları arasında ayrı bir yer tutar. Yakın çevresini düşünerek bestelemiş, arkadaş ortamının içtenliğini gözetmiştir. Kuvartetlerin ilk örneklerinde yine Haydn-Mozart etkisi vardır. 1816'da yazdığı Mi Majör (0.353) kuvarteti ile kendi biçemine kavuşur: Sıcak bir sonorite ile net bir melodi çizgisi kaynaşmıştır. Gençlik döneminin en popüler oda müziği yapıtlarından olan Alabalık Beşlisi, adını bestecinin bir şarkısından alır. Bu şarkının melodisini Schubert, kentetin scherzo ile final bölümü arasına bir andantino olarak yerleştirmiş, tema ve çeşitleme halinde işlemiştir. Özellikle dördüncü bölümünde dingin bir temanın çeşitlenmesi, kıvrak armoni, parlak teknik gerektiren piyano pasajları ve tümüyle bir alabalığın suya dalıp çıkıp yüzmesini yansıtan devingenlik, bu yapıtı ölmezliğe kavuşturmuştur.

Bestecinin oda müziğindeki olgunluk dönemi 1819 yılı ile başlar. Do Minör Allegro'su (D.703), hiçbir zaman tamamlanmayan bir kuvartetin ilk bölümü olarak kalmıştır. La Minör Kuvartet (D. 804), yoğun bir acıyı dile getiren karamsarlıktadır. Bu kuvartetin teması bestecinin Rosamunde Uvertürü'nde ve Öp. 142, 3 numaralı Impromptu'sunde de yer alır. Re Minör Kuvartet (D.810) ateşli ortamı ile bir orkestra gürlüğü duyurur. Yine bestecinin bir şarkısından alınan Ölüm ve Genç Kız (Der Tod una das Madchen) teması bu kuvartetin ikinci bölümünü oluşturur ve tüm yapıt, bu tema üstüne örülen zengin bir imgelemin ürünüdür. Klarinet çalan bir kont tarafından ısmarlanan üfleme ve yaylılar için Sekizli (D.803), neşeli, rahat bir yapıttır.

Beethoven'in Öp.20 Yedili'sine benzeyen 6 bölümlü bir divertimento havasındadır. Schubert'in oda müziğindeki doruk noktası Do Majör Yaylı Çalgılar Beşlisidir ("0.956). Yaşamının son yılında bestelenen ve geleneksel kuvartete ikinci çellonun eklenmesiyle oluşan bu kentet, derin bir lirizm, yoğun bir kontrpuan dokusu taşır. Uzun melodi çizgileri ve armonik zenginliği de son dönem piyano sonatlarını andırır.

Senfonileri: Schubert'in ilk altı senfonisi yapısal açıdan oda müziği havasmdadır ve Haydn-Mozart Klasizmine ya da genç Beethoven ile Cherubini gibi Erken Romantizm öncülerine benzese de, içerik olarak besteciye özgü yeniliklerle örülüdür. Sekizinci (Bitmemiş) Senfoni armonik zenginliği ile dikkati çeker. Büyük Do Majör Senfoni'si, Opus 9, ya da Opus 7, Bitmemiş Senfoni kadar önemlidir. Sonuçta bestecinin senfonilerinin sayısı sekizdir.

Senfoni tekniğinde orkestranın çalgı renklerini çok iyi değerlendiren Schubert, armonik orijinalitesi ile kendine özgü bir biçem geliştirmiştir. Hiçbirinde betimleyici bir program yer almaz. Her bir senfonisinde özgün, kulakta kalıcı nitelikte ezgiler vardır. Kimi bir çellonun koyu sesinde, kimi kemanların soprano tizliğinde, kimi klarinetin ya da obuanın gizeminde bir ezgi, alıp götürür dinleyeni. Zengin renk paleti Schubert'in senfonilerindeki romantik özü yansıtır.


SCHUBERT'İN ÖNEMİ

Schubert, bir Romantik-Klasikçi olarak nitelenir. Bu tanımın gerçek payı, bestecinin iç dünyasındaki romantizm ile Haydn-Mozart-Beethoven geleneğini birleştirmesidir. Konçerto dışında her tür için yapıtı olan, üretken bir bestecidir. En başarısız olduğu alan operadır.

Haydn gibi Schubert de kötü libretto'lardan yola çıkmış, müziksel açıdan da bu konuları iyi uyarlayamamıştır. Hiçbir zaman belli bir işverene sırtını dayamamış, eşinin dostunun yardımıyla ve bestelerinin basılı notalarını satarak geçinmiştir. Belli bir çalgının virtüözü olarak konser solistliği yapmadığından yaşamı boyunca yakın çevresinin dışında pek tanınmamıştır. Yapıtlarının çoğu da büyük konser salonları yerine küçük bir salonda, eş dost topluluğunda çalınmak üzere yazılmıştır.

Schubert ne öğrenci yetiştirmiş ne de bir akım geliştirmiştir. Oysa zarif melodileriyle zengin armonisi ile yarattığı ortamın etkisi çağ boyunca her bestecide görülür. 1828'deki büyük orkestra ve koro yapıtları Bruckner'in çıkış noktası olmuştur. Oda müzikleri ve piyano parçaları, Schumann, Brahms ve Dvorak'a ışık tutmuştur.


SCHUBERT'İN BAŞLICA YAPITLARI

Operalar: Alfonso ve Estrella, D.732 (1822); Fierrabras, 0.796(1823).

Operetler: Claudine von Villa Bella, D.239 (1815); Die Zwillingsbrüder, 0.647(1819)

Tiyatro Müzikleri: Büyülü Arp, (Die Zauberharfe) 0.644 (1820); Rosamunde, 0.797 (1823)

Orkestra Yapıtları: Senfoni No.1, 0.82 (1813); No.2, 0.125 (1814); No.3, 0.200 (1815); No.4, 0.417 (1816); No.5, 0.485 (1816); No.6, D.589 (1818); No.7 (sayısız) (1821); No.8-Bitmemiş-D.759 (1822); No.9-Büyük Do Majör-0.944(1825). Ayrıca büyük orkestra için uvertürleri, dansları, menuet ve rondo'ları vardır.

Oda Müziği: 15 yaylı çalgılar için kuvartetten en ünlülerinden biri Ölüm ve Genç Kız (Der Tod und das Mâdchen) başlıklı Re Minör, 14 no'lu dur. 0.810 (1824); Piyanolu kentetlerinden Alabalık Beşlisi (Die Forelle) D.667 (1819); Klarinetli Sekizlisi 0.803 (1824); Piyanolu triolar; Keman piyano sonatları; küçük konsertant parçalar.

Piyano Yapıtları: 21 piyano sonatından Do Minör (1828); La Majör (1828), Si Bemol Majör (1828); Gezgin Fantezisi (Wanderer Fantasia) (1822); Müzikli Anlar (Moments Musica-ux) (1828); Impromptuler, danslar.

İki-piyano yapıtları: Grand Duo Sonatı, Do Majör (1824); Fantasia, Fa Minör (1828), çeşitlemeler ve marşlar.

Şarkıları ve şarkı demetleri: Yaklaşık 600'den fazla şarkısı vardır. Güzel Değirmenci Kız (Die schöne Müllerin) dizisi (1823); Kış Gezisi (Winterreise) dizisi (1827); Kuğunun Şarkıları (Schwanengesang) dizisi (1828); Gretchen Çıkrık Başında (Gretchen am Spinnrade) (1814); Erlkönig (1815); Gezgin (1816); Ölüm ve Genç Kız (Der Tod und das Mâdchen) (1817), Alabalık (Die Forelle) (1817).

Dinsel koro müziği: 7 Missa müziği; 30 kadar dinsel korolu yapıt.